Tarix-7 2017.(Uzb). indd

Õitîy màdàniyati. Eng qàdimgi yozuvlàrdàn birini iõtirî 
qilgàn õitîyliklàr, undàn hîzirgà qàdàr fîydàlànib kål-
mîqdàlàr. Õitîydà tàbiiy fànlàr: màtåmàtikà, àstrînîmi-
yadàn tàshqàri, gåîgràfiya, tàriõ fanlàri yuksàk rivîjlàngàn. 
Xitoy imperatorlari saroyida VIII asrda olimlarning oliy 
yig‘inlari tashkil etilib, u keyinchalik Xanlin akademiyasi 
nomini olgan. 
Õitîyliklàr X àsrdà selitradan pîrîõ  olishni kàshf qi-
lishgan. Dàstlàb mushàkbîzlikdà ishlàtilgàn pîrîõdàn kå-
yinchàlik hàrbiy màq 
sàdlàrdà fîydàlànà bîshlàngan. 
Õitîydà tàriõiy sîlnîmàlàr tuzishgà àlîhidà e’tibîr 
qàràtilgàn. Õususàn Sun sulîlàsi dàvrigà îid 500 jildlik 
sîlnîmàlàr bizgà qàdàr sàqlànib qîlgàn. 
Yirik shaharlàrdà màktàblàr tàshkil etilib, ulàrdà bo‘-
làjàk àmàldîrlàrni tàyyorlàshgàn. O‘quvchilàrdàn màtåmà-
tikà, gràmmàtikàdàn tàsh 
qàri, fàlsàfà và àdàbiyotni bilish 
tàlàb etilgàn.
Õitîy må’mîrlàri tîshdàn, yog‘îchdàn, màrmàr và 
tåmirdàn fîydàlànib, àjîyib sàrîylàr, ibîdàtõînàlàr, minî-
51-rasm.  Ajanta 
ibodatxonasiga 
o‘yib ishlangan 
rasm

---

64
II BÎB. ILK O‘RTA ÀSRLÀRDÀ ÎSIYO
ràlàr và ko‘p 
riklàr bunyod etish-
gàn. Õitîy ràssîmlàri iðàk, qîg‘îz, 
yog‘îch và tîshdà o‘zlàrining àjî-
yib sàn’àt àsàrlàrini yaràtgànlàr. 
Ràssîm 
chilikning dåvîriy ràsmlàr 
chizish sîhàsi àyniqsà rivîj tîpgàn.
Påkindà VIII àsrdàn boshlab 
«Pîytàõt àõbîrîti» nîmli gàzåtà 
chiqàrilàdi. Undà impåràtîr fàrmîn-
làri và eng muhim vî 
qåàlàr yozilgàn. Gàzåtàni yog‘îchdà 
o‘yib yozilgàn màtndàn ko‘pày 
tirishgàn.
Õitîy tàbiblàri muràkkàb jàrrîhlik muîlàjàlàrini 
o‘tkàzib, turli o‘simliklàrning shifîbàõsh õususiyatlàrini 
àniqlàb, ulàrdàn dîri-dàrmînlàr tàyyorlàgànlàr. Õitîydà 
dàstlàbki  pàntîmima – imî tåàtri tàshkil etilgàn. Bud-
dizmning tàrqàlishi nàfàqàt õitîyliklàr hàyotigà, bàlki ulàr-
ning må’mîrchiligigà hàm kàttà ta’sir ko‘rsàtgan.
1. Nima sababdan Muhammad Xorazmiy, Abu Ali 
ibn Sino kabi allomalar faoliyatlari ham «Jahon 
tarixi», ham «O‘zbekiston tarixi»da beriladi?
2. Xalifalikda ilm-fanning qaysi sohalari yuksak 
rivojlangan?
3. 49, 50, 51, 52-rasmlarni nimalar birlashtirishi va 
nimalar farqlashini qiyoslang.
4. Osiyo mamlakatlari madaniyatlaridagi o‘xshash va 
tafovutli tomonlar haqida fikr yuriting.
Musiqachi va qo‘shiqchi Ziryab IX asrda yashagan. 
U ko‘plab yangiliklar kiritgan. Hozirga qadar qa-
chonlardir Ziryab kashf qilgan ko‘plab narsalardan 
foydalanamiz. U mavsumga qarab kiyim kiyishni 
joriy etgan. Yupqa shisha idish oltin va kumush 
idishga nisbatan qulay va nafis ekanligini isbot-
lagan. Tantanalarda dasturxonga taom tortishning 
qat’iy tartibini belgilab bergan: dastlab suyuq taom 
(sho‘rva kabi), ortidan go‘shtli taom, so‘ng parran-
da go‘shti va nihoyasida shirinliklar tortilgan.
52-rasm. Tan sulolasi 
davrida tog‘da o‘yib 
ishlangan Budda haykali

---

65
II BÎB. ILK O‘RTA ÀSRLÀRDÀ ÎSIYO