Tarix-7 2017.(Uzb). indd

38-§. XITOY

Iqtisîdiy tàràqqiyot. Sun sulîlàsining (960–1279) hîkimiyatgà kålishi bilan Õitîydà uzîq dàvîm etgàn siyosiy tàrqîqlik và o‘zàrî urushlàrgà chåk qo‘yildi. Nàti- jàdà màmlàkàt õo‘jàligining yuksàlishigà zàmin yaràtil- di. Õ àsrdàn suvni nisbàtàn bàlànd jîylàrgà chiqàruvchi mîslàmàlàrdan kång fîydàlànà bîshlàndi. Chig‘irdan foy- dalanish ekin màydînlàrini ko‘pàytirish imkonini bergan. Suv tågirmînlàri yordàmidà shîlini tîzàlàsh, mîy îlish, un chiqàrish tîbîrà kång qo‘llànilà bîshlàngan.

Rivîjlàngàn o‘rtà àsrlàrdà Õitîydà impåràtîr, hàrbiy zîdàgînlàr, àmàldîrlàrgà qàràshli dàvlàt yerlàri kàmàyib, zamindorlàrning õususiy yerlàri tîbîrà ko‘pàyib bîrgan. Õususiy yerlàr, shuningdåk, yangi o‘zlàshtirilàyotgàn qo‘riq và tîg‘îldi hududlàri hisîbigà hàm kångàygàn. Yirik mulkdîrlàr yerlàrining ko‘pàyishigà kàmbàg‘àllàrning qàrz- làri evàzigà yerlàrining tîrtib îlinishi hàm sabab bo‘lgàn. Shu tàriqà XI àsr bîshlàridà ekin màydînlàrining yarmi yirik zamindorlàr qo‘ligà o‘tgan. Bu yerlàrdà, àsîsàn, ijàràchi dåhqînlàr ishlàgàn.
Õitîydà erkin dåhqînlàrning àksàri qismidà 30–40 mu yer bo‘lib, dàvlàt bu tàbàqàni qo‘llàshgà intilgàn. Õitîy dåhqînlàri o‘zlàri yetishtirgàn màhsulîtlàridan dàvlàtgà hàr yili ikki màrtà sîliq to‘làgànlàr. Yer sîlig‘i shîli yoki bug‘dîy bilàn to‘lànsà, pillà bîqqàn õînàdînlàr sîliqni gàzlàmà bilàn hàm to‘làgànlàr.