Tarix 6-sinf 1-bilet

24-BILET

1. Rim respublikasi.

2. Yunon-fors urushlari haqida ma’lumot bering.

1. 1. Rim podsholari muhim masalalarni muhokama qilish uchun Xalq majlisini chaqirar edilar. Xalq majlisi urush e`lon qilar, sulh tuzar, qonunlarni qabul qilar va bekor etar, barcha muhim mansabdor shaxslarni saylar edi. Bu majlisning qarorini Senat tasdiqlar edi, lotinchadan tarjima qilganda «senat» so`zi «oqsoqollar kengashi» degan ma`noni anglatadi. Senatorlarning avlodlari patritsiylar, Rimning oddiy xalqi esa plebeylar deb nomlangan. Rim boshqaruvida faqat patritsiylar ishtirok eta olar edi. Miloddan avvalgi VI asr oxirida Rim davlati Respublika deb yuritila boshladi. Italyanchadan tarjima qilganda «respublika» so`zi «xalq ishi, umumiy ish» degan ma`nolarni anglatadi («res» – ish, «publika» – xalq). Aslida esa Rim respublikasi boshqaruvida faqat zodagon quldorlar ishtirok eta olardi. Davlatga xizmat qilish evaziga haq to`lanmagani sababli qashshoq kishi, deylik, konsul bo`la olmasdi. Saylovlarni tashkillashtirish uchun katta pul talab etilardi. Badavlat quldorlar turli yo`llar bilan saylovchilarni o`z tarafiga og`dirar, masalan, bepul tushlik uyushtirar, sovg`a-salom tarqal`ar va shunga o`xshash ishlarni amalga oshirar edilar. Saylov kuni konsullikka o`z nomzodini qo`ygan badavlat quldorlar «kandida» deb ataluvchi oqharir libos kiyib olishgan. Hozirgi «kandidat» (nomzod), ya`ni qandaydir lavozimni egallashga harakat qiluvchi shaxs ma`nosini beruvchi so`z ham «kandida»dan kelib chiqqan. Oq rang nomzodning vijdoni ham uning libosiday toza va pokiza ekanligini bildirib turar edi. Senat mamlakatda katta hokimiyatga ega bo`lgan. Birorta ham qonun Senatda muhokama etilmasdan Xalq majlisi tomonidan qabul qilinmas edi. Asosiy mansabdor shaxslar – konsullar esa bevosita davlatni boshqarar edilar. Mabodo qadim zamonlarda eng tajribali va hurmatli kishilar Senatda o`rin egallagan bo`lsa, vaqt o`tishi bilan konsullar hech bir saylovsiz Senatda o`rin egallab oladigan va uning umrbod a`zosiga – senatorga aylanadigan mavqega erishdilar. Urush boshlangan taqdirda yoki xalq qo`zg`oloni ro`y berganda diktator va uning o`rinbosari – otliq qo`shinlar boshlig`i tayinlanar edi. Diktator cheklanmagan hokimiyatga ega bo`lgan. Ammo u hokimiyatda olti oydan ko`p tura olmas edi. 2. Miloddan avvalgi V asrda Yunonistonga forslar tahdid sola boshladi. Doro I hukmronlik qilayotgan Eron yangi-yangi mamlakatlarni bosib olishga intilar edi. Forslarning Yunonistonga harbiy yurishlari yunon-fors urushlari nomini olgan, ular miloddan avvalgi 490-yildan boshlanib 449-yilga qadar davom etgan. Yunonistonning barcha shaharlarida fors elchilari paydo bo`lishdi, ular: «Bizning hukmdorimiz, buyuk shahanshoh Doro, kunchiqardan kunbotargacha barcha odamlarning birdan-bir egasi sizdan yer va suv talab qilmoqdadir», deb baralla aytishardi. Yunon-fors urushlari miloddan avvalgi 490-yildan boshlanib 449-yilga qadar davom etgan. Yunonistondagi ayrim shaharlar aholisi forslarga qarshilik ko`rsatishning sira iloji yo`q deya hisoblashar, shahanshoh Doro I ning shartlarini qabul qilishga rozi edilar. Afina va Sparta bosqinchilarga itoat etmaslikka ahd qildi. Eron elchilari Afinaga kelganda, shahar aholisi g`azabdan ularni o`ldirib, qoyadan otib yubordilar. Elchilarni chuqur quduqqa tashlab yuborgan spartaliklar esa zaharxanda bilan: «Yetarlicha suvni ham, yerni ham quduq tubidan topasizda!» deyishgan ekan.