|
15-BILET
1. Abruy qo’zg’oloni haqida ma’lumot bering.
2. Baroqxon madrasasi.
3. Galileo Galiley hayoti va ilmiy faoliyati.
l. Abnły qo’zg’oloni — 6-asrning 80-yillarida mahalliy tabaqa — dehqonlarga va savdo aristokratiyasiga qarshi Quyi Sug’d (hozirgi Buxoro viloyati) aholisi kambag’al tabaqasining ko’targan qo’zg’oloni. Qo’zg’olonga Abruy boshchilik qilgan. 10-asrda yashagan Buxoro tarixchisi Narshaxiyning xabar berishicha, Buxoro aholisi Abruyni Boykand (Poykend) shahriga hokim qilib tayinlaydi
Abmy qo’zg’oloni dan zarar ko’rgan dehqonlar va mulkdorlarning ko’pchiligi Turk xoqonligi qo’l ostidagi Taroz va Turkiston shahri larig’a qochib borib, Turk xoqoni Qorachurindan qo’zg’olonchilarga qarshi kurashda yordam so’raydilar. Qorachurin o’g’li Sheri Kishvar (Elbars yoki Elarslon) boshchiligida Buxoroga katta lashkar yuboradi. Natijada qo’zg’olon bostiriladi. Buxorodagi yerlar yana o’z egalari — dehqonlarga qaytarib beriladi
2. Baroqxon madrasasi - Toshkentda qurilgan Madrasa (153 1/32 — 16-asr 2-yarmi). Hovli atrofida hujralar va ichki tarafida peshtoq bo’lib, madrasaning g’arbiy qismi birmuncha oldinga chiqqan. Poydevori toshdan, qalin devorlari turli hajmdagi pishiq g’ishtdan ishlangan. Ba’zi joylari sinchli. Baroqxon madrasasi o’rnida dastlab 2 (katta va kichik) maqbara bo’lgan. Kichik maqbarada Baroqxon qabri bor. Uning to’rt tomonidagi eshiklaridan uchtasi keyinroq berkitib tashlangan (qolgan eshikdan zina bilan tomga chiqilgan). 1904 y.da masjidga aylantirilgan katta maqbarada Toshkent hokimi Suyunchxo ja qabri joylashgan. Baroqxon ikki maqbarani o’z ichiga Olgan Madrasa qurdirgan. Madrasaning sharq tomonidagi ulkan peshtoqqa rang-barang sirkor g’ishtchalardan namoyon terilgan. U handasiy va girih naqshlar bilan hoshiyalangan. Peshtoqning yuqori qismi saqlanmagan. Asosiy peshtoqning orqa tomonida yana peshtoq va besh qirrali ravoq bor. G’arb tomondagi ichki peshtoq ko’k gumbazning tarkibiy qismi bo’lgan Baroqxon madrasasi ning to’rt burchagida cho’ziq xona (qorixona)lar bo’lgan. Bino shakli va bezaklari o’z holicha qolgan. Uning 22 m li gumbazi ko’k sirkor g’ishtchalar bilan pardozlangan (gumbaz 1868 y.gi zilzila paytida qulab tushgan). Gumbaz ostidagi 4,5 m li poygumbazga turli rangdagi sirkor g’ishtchalardan handasiy va girih naqshlar terib yaratilgan, Qur’on suralari bitilgan. Maqbara ichki qismidagi bezaklar keyinchalik ko’chib tushgan. Ichki devorning tepa qismida ganchdan ishlangan naqshlar bo’lib, ularga oltin suvi yugurtirilgan, pastki qismida olti burchakli sopollardan terilgan keng izora bor (ular yashil sirkor, zarhalli g’ishtchalar bilan ajratilgan). 20-asr boshlaridagi ta’mir vaqtida qad. bezaklarning qoldig’i ko’chirib tashlanib, oq ganch bilan suvalgan. Baroqxon madrasasi naqshlarining go’zalligi, qurilish uslubi jihatidan Samarqandning eng yaxshi me’moriy yodgorliklari (15-asr ikkinchi yarmidagi Oq saroy va Ishratxona)ga yaqinlashadi. 1946, 1949, 1951, 1967 y.larda ta’mir ishlari olib borilgan Baroqxon madrasasi da O’zbekiston Musulmonlari idorasi joylashgan
3. G. Galiley ham italiyalik (1564-1642) buyuk astronom edi. U osmon jismlarini kuzatuvchi asbob teleskopni yaratdi va shu teleskop bilan osmonni kuzatgan Yev-ropaning birinchi olimi edi
Uning tad-qiqot ishlari Kopernikning ta’limotini tasdiqladi. Bundan tashqari, G. Galiley Oyda ham Yerdagi kabi tog’lar borligini va hatto Quyoshda dog’lar mavjudligini qayd etdi. G. Galiley o’z qarashlarini «Yulduzlar axboroti» kitobida bayon etdi. Cherkov bu kitobni taqiqlangan adabiyotlar ro’yxatiga kiritdi. Inkvizitsiya esa uning kashfiyotlarini qoraladi. Keksa, kasalmand Galiley besh oy davomida tergov qilindi. Tergov uning tinka-madorini quritdi. Oxir-oqibatda, inkvizitsiya uni o’z g’oyalaridan voz kechishga majbur etdi. 1992-yilda Rim Papasi Ioann Pavel II (marhum) G. Galileyga nisbatan inkvizitsiya sudi qarori bekor qilinganligi va G. Galileyning oqlanganligini e’lon qildi. Ayni paytda u inkvizitsiyaning buyuk olimga nisbatan o’tkazgan zulmi uchun kechirim so’radi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
