Таҳририят: Бош муҳаррир – Т. Аҳмедов Масъул муҳаррир – А. Юлдашев

Тадқиқот методологияси.
Назарий таҳлил 
ва монографик кузатишлар асосида, Ўзбекистон 
Республикаси давлат солиқ сиёсатининг устувор 
йўналишларидан келиб чиқиб, ҳудудларда со
-
лиқ тушумлари потенциалини баҳолаш ва илмий 
прогнозини тадқиқ қилишга қаратилган. Хусусан, 
ҳарқандай ҳудуд солиқ потенциалини баҳолаш 
ва прогноз қилишда услубий ёндашувлар ҳамда 
маҳаллий шароитларнинг ўзига хос хусусиятлари 
инобатга олинишини тақозо этади.
Таҳлил ва натижалар. 
Одатда маълум ҳудуд 
солиқ потенциалининг ўсиш йўналишлари қуйида
-
гиларни назарда тутади:
1. Ҳудуднинг солиқ базаси ва солиққа тортила
-
диган ресурслари ўсишига бевосита таъсир қилув
-
чи иқтисодий потенциални ошириш;
УЎК: 336.22(575.1)

---

13
№ 2 (18)
Апрель-июнь, 2022 йил
2. Ҳудуд солиқ потенциалининг таркибий қисм
-
лари ликвидлигини ошириш, хусусан, илгари яши
-
рилган солиққа тортиладиган базани ҳамда солиқ 
солиш объектларини декларациялаш ва рўйхатга 
олиш, ўз ихтиёри билан тўлаб бериш ва ундириш 
йўли билан боқимандалар ҳажмини камайтириш, 
жорий даврда уларни тўлашдан бўйин товлаш кўла
-
мини қисқартириш;
3. Бир вақтнинг ўзида ҳудуднинг солиқ базаси 
ўсишига ва яхшиланишига кўмаклашувчи универ
-
сал чора-тадбирлардан фойдаланиш.
Таъкидлаш керакки, ҳозирги кундаги ёндашув
-
ларга кўра "солиқ потенциали" ва унинг ўсишини 
аниқлаш "солиқлар бўйича бўшлиқ" ва "солиқ чега
-
раси" тушунчаларидан фойдаланиш билан боғлиқ. 
Солиқдаги бўшлиқ (tax gap), аслида олинган солиқ 
суммалари ва тахмин қилинганлар ўртасидаги фарқ 
билан белгиланадиган солиқ йўқотишлари, барча 
солиқ тўловчиларнинг қонун талабларини бажа
-
риш шарти билан бюджетни тўлдириши мумкин 
бўлган суммалар тушунилади [3].
Демак, шартли равишда, солиқ бўшлиғи солиқ 
потенциали билан ҳақиқатда тўланган солиқлар 
миқдори ўртасидаги тафовутни белгилаб беради 
деб тахмин қилишимиз мумкин. Ушбу атамани қўл
-
лаш солиқ юки назариясининг ривожланиши билан 
боғлиқ бўлиб хусусан, А.Лаффер концепцияси асо
-
сида солиқ ставкаларининг меъёри билан солиқ 
тушумлари ҳажми ўртасидаги боғлиқликдан келиб 
чиқади.
Шу тариқа, «чегара» сўзидан фойдаланиш кўр
-
сатилган экстремум нуқтасини аниқлаш функцияси 
сифатида намоён бўлади, яъни солиқ тушумларини 
максимал даражада оширадиган солиқ ставкасини 
ифодалайди. Шу муносабат билан, солиқ чегараси 
максимал олиниши мумкин бўлган солиқ тўловла
-
ри сифатида қаралиши мумкин. Қайд этилганлар 
асосида, "солиқ потенциали" - "солиқ бўшлиғи" 
ва "солиқ чегараси" тизимидаги нисбатни қуйида
-
гича тавсифлаймиз: у солиқ чегарасида олиниши 
мумкин бўлган максимал солиқ тўловларини ифо
-
далайди ва амалдаги солиққа тортиш тизимида 
шаклланган солиқ потенциалини, амалдаги тизим 
доирасида олинмаган солиқ фарқини, шунингдек 
солиқ бўшлиғи ва амалдаги солиқ тизимига нисба
-
тан солиқ ставкаларини максимал даражада оши
-
риш орқали эришиладиган қисмини ҳам ўз ичига 
олади. Ушбу тушунчалар орасидаги боғлиқлик гра
-
фик шаклида тасвирланди (1-расм).