Тарийхый география

Сораў ҳәм тапсырмалар

1. 
   Орта Азия аймағында ерте феодал мәмлекетлердиң жүзеге келиўи ҳәм олардың тарийхый – сиясий географиясына түсиник бериң.
   
2. 
   Орта Азияда араблар басқыншылығына қарсы қандай ҳәрекетлер болып өткен?
   
3. 
   Таҳирийлер, саффарийлер, саманийлер мәмлекетлериниң тарийхый географиясына тийисли мағлыўмат бериң.
   
4. 
   Орта Азияның қараханийлер, ғазнаўийлер, селжукийлер ҳәм хорезмшахлар мәмлекетлери дәўири тарийхый географиясына тийисли карта жаратың.
   
5. 
   Монғоллар басқыншылығы ҳәм оған қарсы Орта Азия халықларының азатлық ҳәрекетлери ҳаққында нелерди билип алдыңыз.
   
6. 
   Интернет веб сайтларынан Амир Темур ҳәм темурийлер мәмлекетиниң административлик-сиясий шегаралары, экономикасы ҳаққында мағлыўмат топлаң.
   
7. 
   Шайбанийлер, аштарханийлер ҳәм Хорезм мәмлекети дәўиринде Орта Азия тарийхый географиясының өзгешелик тәреплери нелерден ибарат.
   

V БАП.


ОРТА АЗИЯ ХАНЛЫҚЛАРЫНЫҢ ХVIII ӘСИР ЕКИНШИ ЯРЫМЫ – ХIX ӘСИР БИРИНШИ ЯРЫМЫНДАҒЫ ТАРИЙХЫЙ ГЕОГРАФИЯСЫ


1.Орта Азия ханлықларының сиясий тарийхына сыпатлама

Бухара тахтына маңғыт руўынан болған Мухаммед Рахим аталық отырған (1753-жыл) нан кейин де феодал пытыраңқылық тоқтамады. Хийўа ханы өзин ғәрезсиз деп жәриялады. ХVIII әсир басларында өзбеклердиң мың руўы баслықлары Қоқан ханлығына тийкар салды. Шахрисабз, Хисар, Бадахшан ҳәкимлери Бухара әмирине бойсынбай қойды. Тек әмир Шахмурат дәўиринде (1785-1800 жыллар) ҳәкимият бир қанша беккемленди. Әмир Насрулла дәўиринде (1826-1860 жыллар) әмирлик аймағына Әмиўдәрья бойлары, қубла-шығысында Сурхандәрьяға шекемги жерлер, Мерв ҳәм Балх киретуғын еди. 1842-жылы Қоқан ханлығы да қысқа мүддетте басып алынды.

1512-жылы Хийўа ханлығына өзбеклер ханы Элбарсхан тәрепинен тийкар салынған еди. Ханлықтың пайтахты дәслеп Ўәзир, кейин ала Үргенч ҳәм Хийўа болған. Бухара әмирлиги тәрепинен бир неше рет басып алынған Хийўа ханлығы ХVIII әсир орталарында және ғәрезсизлигин қолға киргизди. 1763 жылғы тахт ушын даўам еткен гүреслерден соң өзбек руўларынан болған қоңырат инақлары тахтты ийеледи. Мухаммед Рахимхан I дәўиринде (1806-1825 жыллар) Хийўа ханлығы толық бирлестирилди, қоңсы майда бекликлер, Арал бойы қәўимлери қосып алынды.
Қоқан ханлығына мың руўынан шыққан Шахрухбий 1710-жылы тийкар салған болып, Нарботабий дәўиринде (1769-1800 жыллар) Чуст, Наманган, Хожент бекликлери бойсындырылды. Алымхан дәўиринде (1800-1809 жыллар) Ташкент, Шымкент, Сайрам бекликлери басып алынды. Мухаммед Алихан (1822-1842 жыллар) 1826-жылы қытайларға қарсы көтерилис шығарған Шығыс Түркстан халқына жәрдем берип, Аксуў, Қашғар, Яркент ҳәм Хотан ўәлаятларын қолға киргизди.
1842-жылы Қоқанға бастырып келген Бухара әмири Насрулла Мухаммед Алихан ҳәм оның туўысқанларын набыт етти. Соннан кейин Қоқан ханлығында тахт ушын гүреслер басланды. 1845-жылы тахтқа отырған Худаярхан руслар бастырып келгеннен кейин, олар менен питим дүзип, Россия вассалына айланды. Буған қарсы Ферғана алабы халқы көтерилиске шықты. 1876-жылы Патша Россиясы армиясы көтерилисти бастырды ҳәм бәне менен Қоқан ханлығы тамамланып, Түркстан генерал-губернаторлығына қосып жиберилди.