Тарих факультети Жаҳон тарихи

Ислом динининг пайдо бўлиши. Мухаммад ва унинг жамоаси.

Араб халқ оммасининг ижтимоий норозилиги идеология тарзида, яъни дин-ислом дининг вужудга келишида ифодаланди.
Мухаммад (570-632) Қурай қабиласига мансуб бўлган ва камбағаллашган хонадонлардан чиққан эди, бу қабила Маккада ҳукмрон қабила эди. Мухаммад дастлаб чўпон бўлиб, кейин бадавлат бир хотинга уйланиш орқасида савдогар бўлиб олган, лекин унинг судхўрликка илгаридан ѐмон кўз билан қараб келиши унинг демократик элементлар билан яқинлашувига сабаб бўлди. Мухаммад дин тарғибчиси («Пайғамбар») сифатида 610 йилларидан майдонга чиқди судхўрликни қоралашдан ташқари у ҳар бир кишидан камбағалларга ѐрдам беришни, ўз даромадининг ўндан бир қисмини камбағалларни боқиш учун ажратишни талаб қилди.Шу билан бирга уруғлар ўртасидаги ўзаро уруш-жанжалларни тўхтатишни ҳам талаб қилди, уруғларнинг бир-биридлан қасос олишига, уруғ ва қабилаларнинг тор қон-қариндошлик доирасида биқиниб ѐтишига қарши чиқди. Араб жамиятининг бундан ривожланишига ғов бўлиб қолган уруғчилик тузумининг тор доирасига қарши олиб борилган бу кураш Мухаммаднинг кўп худоликдан қайтиб, битта худога-Оллоҳга сиғиниш керак, деган асосий диний талабида ифодаланди. Оллоҳ-Қурайш қабиласидаги бош худонинг номи бўлиб, Мухаммад унга бутун олам худоси тусини берди. Мўмин мусулмонлар «Оллоҳнинг ҳақиқий пайғамбарига» (Муҳаммад ўзини шундай деб эълон қилган эди) сўзсиз итоат қилишлари керак эди. Яхудий ва християн дини (бу диндагилар ўша вақтда Макканинг ўзида ҳам кўп эди) янги динга таъсир этган бўлиб, бу таъсир Мухаммаднинг таълимотида жуда равшан акс этди. Ислом дини Мусо билан Исони Мухаммаддан олдинги пайғамбарлар деб таниди. Яхудийлар ва християнлар сингари мусулмонлар ҳам Қуддасни муқаддас шаҳар деб ҳисоблар эдилар. Доимо жума кунлари байрам қилишни яхудийлар ва християнлардаги шанба ва якшанба кунларига мувофиқ келар эди.
Мухаммад вужудга келтирган янги диннинг бешта асосий қоидасида, яъни: 1) Битта худога-Оллоҳга ишониш.
2) Ҳар куни беш вақт намозни тарк қилмаслик. 3) Йилда бир марта рамазон ойида рўза тутиш. 4) Закот (камбағалларга ушур) бериш ва 5) Хаж қилишдан иборат беш фарзида хеч қандай социал реформа йўқ эди. Мухаммад қулликни қонуний деб ҳисоблади, кўп хотин олишга фатво берди, савдога ва ҳусусий мулкчиликка ҳомийлик қилди. Шу билан бирга янги дин дастлабки вақтларда халқ оммасининг кайфияти билан ҳисоблашишга ҳар холда мажбур бўлди. Закотнинг фарз қилиб қўйилиши ва судхўрликнинг бирмунча чекланиши бунинг ѐрқин далилидир. Мухаммаданинг Ятрибга қочиши (арабчасига «хижрат») ислом тарихида бир эра бўлиб, мусулмонлар ўз йил ҳисобини мана шу эрадан бошлади. Шундан кейин Ятриб шаҳри Мадинат-ун-Наби, яъни «пайғамбар шаҳри» деб атала бошлади. Мадинада Мухаммад Мўминлар -«Оллоҳ бандалари» нинг катта жамоасини тузди («ислом» деган сўз «банда» демакдир). Мадиналик даврида ҳам Мухаммда билан Макка ўртасида ниҳоятда душманлик муносабати давом этди. Мадинага ҳамда иттифоқчи бадавий қабилаларга суяниб туриб, пайғамбар Мухаммад қурол кучи билан маккаликларни ўз ҳокимиятига бўйсундирди. Макка аристократияси ислом дини ва Мухаммаднинг эътиборини тан олди. Мухаммад ҳам Макканинг диний устунлигини, Каъбанинг ва ундаги қора тошнинг муқаддаслигини эътироф этиб, ҳар бир мусулмон Маккага хаж қилиши шарт, деб эълон қилишга мажбур бўлди. бу билан Мухаммаднинг янги диний кураши зодагонларнинг сиѐсий таъсирини ҳам тан олди. Ҳақиқатда, арабларда турли араб қабилаларини битта қилиб бирлаштирган давлат дини теократик формада ташкил топа бошлади. Макка зодагонлари ва бадавий қабилаларнинг бошлиқлари бу янги давлатда ўзларининг ҳукмронлик мавқеини кенгроқ, умум Арабистон доирасида мустаҳкамлаб олиш имконига эга бўлди. Мухаммад вафот этгандан кейин, орадан кўп ўтмай, ислом байроғи остига бирлашган араб қабилалари Арабистон ярим оролидан ташқарига чиқиб, Византия, Эрон ерларини истило қила бошлади.