iasonnmg
yashashi
hamda
tirikchilik
qilishi
uchun
qulay
manzilgohlar bo‘lganligini tasdiqlaydi. Surxondaryo viloyatidagi
Boysuntog' va Ko‘hitang tog‘larida mavjud g‘or va o'ngirlar ibtidoiy
davr odamlari uchun makon vazifasini o‘tagan. Viloyat hududidagi
eng qadimgi makon — neandertal odamning manzilgohi — Boysun
tog'idagi Teshiktosh g‘ori bo‘lib, o‘rta tosh (muste) davriga oiddir.
Ibtidoiy odamlaming yowoyi
hayvonlami xonakilashtirish
jarayoni ham aynan ana shu davrda sodir bo‘lgan. Machay g‘oridan
topilgan toshdan yasalgan mehnat qurollari, tayyorlanishi va
shakllari bilan 0 ‘rta Osiyodagi boshqa mezolit davri manzilgohlarida
topilgan qurollardan bir muncha farq qiladi.
0 ‘rta tosh asr ibtidoiy odamlar tasawurlari va e ’tiqdlarida
keskin o ‘zgarish yuz bergan davr hisoblanadi. Bu jarayonni 0 ‘rta
Osiyoning eng qadimgi rang-tasvirlaridan bo'lmish Ko‘hitangdagi
Zarautsoy suratlarida kuzatish mumkin. Zarautsoyda tabiat hosil
qilgan ayvonga o‘xshash joy qismida va g‘or ichida 200
taga yaqin
qizil buyoqlarda bitilgan suratlar saqlanib qolgan. Bu lavhalarda ov
manzarasi, hayvonot olami va ibtidoiy davr odamlari tasviri o‘z
ifodasini topgan.
Ba’zi bir olimlaming (A.A. Formozov) ta’kidlashicha, bu
lavhalarda sehrh ov marosimi alcs ettirilgan. Ibtidoiy odamlar ovga
chiqish oldidan yoki ovdan qaytgan chog‘ida, Zarautkamar g‘ori va
uning atrofida ov bilan bog'liq turli xil xatti-harakatlarni ijro
etganlar.
Shuningdek, Zarautkamar suratlari 0 ‘rta Osiyoning ilk rang-
tasviri turkumidan bo‘lib, qadimda bu o‘lkada san’atning
dastlabki
namunalarining shakllanganidan dalolat beradi.
“Zarautsoy-98”
halqaro
simpoziumi
qatnashchilarining
xulosasiga ко‘га, Zarautkamar ilk ibtidoiy maktablardan biri deb tan
olingan. Chunki ajdodlarimiz qoldirgan qadimiy suratlar va yozuvlar
bu haqda guvohlik beradi. Tarixiy maTumotlarga qaraganda,
ibtidoiy odamlar hayotida ovchilik o‘yinlari salmoqli o‘rin tutgan.
Ba’zi manbalarda o ‘yinlar ovdan oldin o‘tkazilishi yozilgan boTsa.
boshqalarida ovdan so‘nggi o'yinlar haqida fikrlar bayon qilingan.
Agar, bu maTumotlami chuqurroq tahlil qiladigan bo‘lsak, unda
ovchilik o‘yinlari ovdan oldin ham, undan keyin ham o'tkazilgan,
deyish mumkin. Ovdan oldingi o‘yinlar ov oldi mashqlari (ovga
tayyorgarlikni tekshirisli, ovga ruhiy va jismoniy shaylanish)
vazifasini o‘tagan hamda jiddiy o'ziga
xos kichik marosim shaklida
uyushtirilgan.
Bu o‘yin jarayonida Ibtidoiy odamlar oljaga
yaqinlashishni, so‘ngra uni osongina qo‘lga tushirishni o‘rganishgan,
13
buning uchun niqob kiyib, hayvon qiyofasiga kirishgan, uning
yurish-turishlari, xatti-harakatlari
mashq qilingan, ulaming tovnsh
chiqarishlari o'rganilgan. Aynan ana shunday o'yinlar jarayonida
yoshlami ham ov qilishga o‘rgatishgan. Shu bois u o‘ziga xos
maktab vazifasini o‘tab, bir tomondan, ovchilik mahoratini
o‘stirishga yordam bergan bo‘lsa,
ikkinchi tomondan, ularda taqlid
qilish san'atini shakllantirgan va rivojlantirgan.
Ovdan so‘nggi o‘yinlar ov muvaffaqiyatli tugagandan keyin
uyushtirilgan, deb taxmin qilish mumkin. Chunki ovdan o'lja bilan
qaytish, ziyofat, xursandchilik qilishga,
butun jamoaning bayram
qihshiga imkon yaratgan.3 Ovchilar bunday o'yinlar yordamida, kun
bo‘yi ov qilib, charchab qaytgach, kechqumnlari o‘z a’zoyi-
badanlariga dam berish, bugungi taassurotlami,
kayfiyat va
tuyg‘ulami, ovdan mamnunliklarini, to‘qchilikni, sho‘hliklarini
ifodalashgan. Keyinichalik bu jarayonlar, ya’ni har muvaffaqiyath
ovdan keyin o‘yinlar ijro etish an'ana tusini olgan.4
Mashhur qomusiy olim Mahmud Koshg‘ariyning “Devon-u-
luhatit turk” asarida ov haqidagi qadimiy qo‘shiq va termalami
uchratamiz. Devon sahifalarida ovchilik bilan bog‘liq bo‘lgan
qo‘shiqlar o‘ziga xos o‘rin olgan. Ularda
ov qilishning dastlabki
namimalari: it va qush yordamida, o‘q-yoy bilan ov qilish tajribalari
madh etilgan:
Do'stlaringiz bilan baham: