Tarbiyainstituti

5. Ruhiy hissiyotlam i rivojlantim vchi o ‘yinlar.
6
.
Yomg‘ va qorong‘u sharoitlarda qo‘Uaniladigan o‘yinlar.
7. Hayotiy zamr malakalami egallashda yordam bemvchi va 
takomiUashtimvchi o‘yinlar.
8. Sport faoUyatida qo'llaniladigan o‘yinlar.
Shu tavsiUarni ochib berish masalalarini keyingi sahifalarda 
ko‘ramiz.
49

---

Alohida shuni ham ta’kidlash joizki, aksariyat xalq harakath 
o‘yinlari o‘z mohiyati va mazmuni bilan mehnat va turU kasb 
ko‘nikmalari, odob-axloq, m a’naviy-madaniy qadriyatlar, ong, 
xotira, diqqat, tafakkur, tasawur, idrok kabi hislatlami shafcUan- 
tirishda muhim rol o‘ynaydi.
Bunday o‘yinlami ilmiy asosda yanada shakllantirish va ta’lim 
muassasalari va dam olish-sog‘lomlashtirish maskanlarida o‘tkazila- 
digan mashg‘ulotlar, turh bayram tantanalari, to‘y-tomoshalar va 
sayllar kabi tadbirlarda ulardan keng foylanish milUy qadriyatlarimizni 
tiklash, sayqal topishiga turtki beradi, yosh avlod ma’naviyati, kuch- 
qudrati, jismoniy va mhiy imkoniyatlarini charxlaydi.
M a’lumki, yurtimizda odil, demokratik davlat va fuqaroUk 
jamiyati qurish sari shahdam qadam qo‘yilayotgan hozirgi sharoitda 
erkin shaxs tarbiyasida “Sog‘lom avlod” va “Kadrlar tayyorlash 
milUy dasturi”, “Barkamol avlod davlat dasturi”, “Mustahkam 
oila”, “Obod turmush”, “Sog‘lom bola” yiU davlat dasturlarini 
amalga oshishi erkin, farovon va sog‘lom turmush taiziga yangicha 
tafakkur bilan yondashish imkoniyatini berdi. Eng oddiy va ayni 
paytda eng murakkab masala — insonning sog‘lom va farovon 
turmush tarzini ta’minlash ekanligi isbot talab qilmaydigan 
haqiqatga aylandi.
Jamiyat a'zolarining m a’naviy qiyofasini shakUantirish, g‘ururini 
uyg‘otish, iftixor tuyg‘usini tarbiyalash milUy qadriyatlarga tayangan 
mafkuraga asoslanadi. Mustaqillik, yangilangan ruhiyat, ayniqsa, 
o‘sib kelayotgan yoshlar ongida dunyoga ilmiy asosda qarash 
imkoniyatini berdi. Axloqiy tarbiya negizida marosimlar, urf-odatlar 
va an’analarga yangicha munosabat tuyg‘usi shakllandi Bunday 
munosabatlami shakllantirishda o‘zbek xalq harakatU o‘yinlarining 
o‘ziga xos o‘m i bor.
Pedagogik va psixologik adabiyotlar tahliU hamda bizning 
kuzatuvlarimiz shu narsani ko‘rsatadiki, mustabid davrda o‘zbek 
xalq 
o‘yinlariga 
e ’tibor 
berilmagan. 
Bugun 
milUy 
istiqlol 
mafkurasining “Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot barpo 
etish”, degan bosh g‘oyasini har bir insonning ongi-shuuriga singib 
borishi yoshlarda o‘zbek xalq harakatU o‘yinlariga yangicha 
yondashuvni, yangicha tafakkur tahlilini talab etmoqda.
Pedagogik va psixologik izlanishlar shu naisani ko‘rsatmoqdaki, 
toki ta'lim-tarbiya jarayonida o'quvchilarga alohida tizim yaratilmas 
ekan, o‘zbek xalq harakatU o‘iinlarini tarbiyaviy samaradorligi, 
m a’naviy-axloqiy va estetik qiymati to‘g‘risida gap bo'lishi mumkin 
emas. Shunday ekan, uzluksiz pedagogik ta’limni tashkil etish va
50

---

rivojlantirishda ushbu muammoni ihniy jihatdan to'liq o‘z 
yechimiga ega bo‘lishi kun tartibiga qo‘yilgan dolzarb vazifaga 
aylanmog‘i lozim.
Shu o‘rinda Yurtboshimizning 2013-yil 7-dekabrda 0 ‘zbekiston 
Respublikasi Konstitutsiyasining 21 yilligiga bag‘ishlangan tantanah 
marosimidagi ma'ruzasida qayd etUgan quyidagi so‘zlariga urg‘u 
berish maqsadga muvofiqdir: “...Sogiom b o k n i voyaga yetkazishda 
ta’lim-tarbiya va sportning o‘m i va ta ’sirini yanada kuchaytirish 
lozim”.17 M aium ki, milliy harakatli o'yinlar ta’lim-tarbiya, axloq- 
odob, milUy madaniyat va ma'naviyat hamda milUy giirum i 
shakllantirishda muhim vosita ekanligi isbotga muhtoj emas.
0 ‘zbek xalq harakath 
0
‘yinlari - bolaning hamma jismoniy 
xususiyatlarini har tomonlama 
rivojlantirish, 
sog‘lom hayot 
kechirishning 
afzalliklari, 
shart-shaToitlari, 
tashabbuskorligini 
oshirish, harakat faoUyatiga bo‘lgan tabiiy intilishlarini shakllantirish 
vositasi bo‘Ub xizmat qiladi.
HarakatU o‘yin odamlarga xos faoUyatning qiziqarU shakllaridan 
biridir. 0 ‘yin tushunchasi yosh bolaning shaqildoq bilan bajaradigan 
oddiy harakatlaridan tortib, kattalaming o‘zbek jang san’ati, kurash, 
ko‘pkari va boshqa juda ko‘p sport turlarida amalga oshiradigan 
jismoniy faoUyatlami o‘z ichiga oladi.
HarakatU o‘iyinlar muayyan maqsadga erishishga qaratilgan 
ma’lum qoidalarga amal qilinadigan ongU faoUyatdir. 0 ‘yinda, 
qandaydir moddiy boyliklar ishlab chiqarilmaydi 0 ‘yinlar shaxs 
ruhiyatiga 
ta’sir 
etuvchi 
muhim 
ahamiyatga 
ega 
bo‘lgan 
mujassamlashgan ta’lim-tarbiya jarayonidir. Bu jarayonning asosini 
tashkil etuvchi bolalaming harakat laoUyati jismoniy rivojlanishiga, 
harakat ko'nikmalari va jismoniy sifatlaming shakllanishiga, 
organizmning funksional faoUyatini oshirishga va hissiy quvnoqlik 
tuyg‘ularini kuchaytirgan holda salomatlikni mustahkamlashga ijobiy 
ta ’sir etadi.
HarakatU o‘yinlar bolakm i “Hayotga tayyorlanish maktabi” 
bo‘Ub, ulami jismoniy, aqUy va ruhiy rivojlanishiga xizmat qiladi. 
0 ‘yin bola ongi, tafakkurini 
0
‘stirib, xotira, diqqat, irodasini 
mustahkamlaydi, jismoniy, ruhiy, hissiy (emotsional) taraqqiy 
ettirishga xizmat qiladi Shuningdek, o‘yin bolani katta hayotga 
tayyorlashda mashq vazifasini bajarib, kelajakda hayotda duch