U qilichni quyidagi xillarga ajratadi; 1) jafo tig‘i, uni
mehnatkash xalq yuziga tortadilar; 2) safo tig'iki, uni o'limga
mustahiq gunohkorlar boshiga tortiladi; 3) vafo tig‘i, u birodarlar
madadiga yalang'ochlanadigan va ular boshidan zulmni daf etadigan
tig‘dir; 4) g‘azo tig‘i, bu tig larning aslidir, zero shu tig‘ bilan
dushmanlar
tor-mor etiladi; 5) jazo tig‘i, bu doim o‘zi bilan olib
yuradigan va dushman qasd qilganda jazosini beradigan tig‘; 6) baho
tig‘i, bu zeb-ziynat uchun saqianadigan va hech qachon
ishlatilmaydigan tig‘; 7) havo tig‘i
Havo tig‘i mardlik sunnati bilan emas, balki hoy-u havas
yuzasidan bog‘langan tig‘dir. Pir va ustozdan ta ’lim-u duo olmay
bunday qilich taqish noravodir.
Ushbu kabza egasida, asosan, sakkizta odob mujassam
bo‘lmog‘i lozim: 1) awalambor pok bo‘lish; 2) nopok holda qilich
dastasiga qo‘l tekkizmaslik; 3) qilichni g‘Uofidan sug‘urganda va
silkitganda ehtiyot bo‘lish, chunki qilich
bexosdan birovning yuziga
tegib ketmasin; 4) qilichni aw al o‘z bo‘yniga solsin, ya'ni o‘z
nafsini chopsin; 5) qihch dastasini o'psin, bu shu dastaga tekkan
mardlar qo‘lini o‘pishga ishoratdir; 6) zarurat tug'ilmaguncha,
qilichni qinidan chiqarmasin; 7) ustozlardan ta'lim olmay, qilich
taqishni xayoliga ham keltirmasin; 8) qilichni yalang'och holda
qoldirmasin va agar qini bo‘lmasa, biror narsaga o‘rab qo‘ysin.
Qalqon sipohiylaming qal’asi va jangchilaming himoyachisidir,
deydi Husayn Koshifiy. Qalqonning to'rtta turi ta’riflanadi, ya’ni: 1)
xazr (to‘sish) qalqoni; 2) qadr qalqoni; 3)
sabr qalqoni; 4) hilm
(halimlik) qalqoni Xazr qalqoni ipakdan va ipdan to‘qilgan
qalqondir, uni o‘q va qilich yarasidan saqlanish maqsadida olib
yuradilar. Ammo qadr qalqoni osmon (kazo qadar) shaklida turgan
qalqondir. Sabr qalqoni kishini maqsad sari eltuvchi qalqondir.
Hilm qalqoni vositasida g‘azab tig'ining zaxmini daf etish mumkin.
Hiltn odam g'azab olovi ofatidan omondadir. Qalqon tutishning
odobi, asosan, beshta, jumladan: 1) e ’tiqodli bo'lish; 2) qalqon
kabzasini pok qo‘l bilan ushlash; 3) qalqonni qo‘lga olgach, uning
dastasini o‘pish; 4) yechib qo‘yganda, ta’zim etib, toza joyga
qo'yish.
Gurzi — jang maydonining mardlari va pahlavonlari qurolidir,
deydi Voiz Koshifiy. Gurzi kabzasida beshta adab bor, jumladan: 1)
aw al shuki, uni pok qo‘l bilan ko‘tarish kerak; 2) gurzini
ko‘targanda, o‘ziga ishonch bo‘lsin; 3)
gurzini avaylab asrasin,
qadrlasin; 4) gurzi o‘yin uchun ishlatilmasin; 5) gurziga qo‘l
urishdan oldin pir va ustozlarai xotirlab duo aytsin.
4 0
Koshifiyning ta’kidlashicha, kamon otish sharif ilmdandir. U
kamon kabzasining o‘n ikkita odobini ta’riflaydi, chunonchi: 1) pok
bo‘lish; 2) yoyni zolimlaming jabrini daftt etish niyati bilan qo‘lga
olish; 3) uzluksiz takbir aytib turish; 4) toat-ibodatni kanda
qilmaslik; 5) o‘z piri va ustozini xotirlash; 6) shast (kamon tarixini
tutish uchun ishlatiladigan halqa)ni berkitib yurish; 7) kamon-ning
har ikki nishonasi (teshigi)dan o‘q ota bilish; 8) nishon shonasi
(teshigi) dan o‘q
ota bilishi; 9) nishon turgan joyga yalang‘och
bormaslik; 10) agar o‘qi xato ketsa xafa bo‘lmaslik; 11) agar boshqa
birov o‘qni yaqinroq nishonga tekkizsa, unga hasad qilmaslik,
aksincha, tabriklab maqtash; 12) o‘z ishiga hayron bo'lmaslik va
mag rurlanmaslik, chunki har qanday mohir kishidan ham yana
mohirroq kishilar chiqib qolishi ehtimoldan xoli emas.
Kamon kabzasini tutishning eng ko‘p tarqalgan to‘rt xili mavjud
bo‘lib, ular: 1) aw al pichoq kabzasi; 2) ov kamoni kabzasi; 3)
qarchig‘ay changali, uni „xandon“
ham deydilar; 4) mudawar
(chambarak). Yoy tortishning ikki xili bor, binobarin: birinchisi
mo‘ylovsimon tortish; ikkinchisi surmakash (surma tortishga
o ‘xshab) tortish.
„Kamon“
so‘zi
harflarining
o‘ziga
ishorali bo‘lib,
ular
quyidagilami anglatadi: „K“ — karamga ishora, ya’ni kamon ushlagan
odam mard va sahovatli bo‘lishi kerak. „M“ — marhamatga ishoradir,
ya’ni o‘z xodimlari, tobelariga rahm-shafqat ko'rsatmoq. „ 0 “ —
e’tiqodga ishoradir, kamonchi pok niyatli va sof odam bo‘lishi darkor.
„N“ — nasihatga ishoradir, ya’ni hamkasblari, shogirdlariga pand-u
nasihat berish, o‘z hunarini o‘rgatishdan qizg‘anmasin. Bu to‘rt
sifati
bo'lmagan odam yoy ko‘tarib yurishga loyiq emasdir.
Do'stlaringiz bilan baham: