Tarbiyainstituti

15K aykovus. „Qobusnoma“ . T., 0 ‘qituvehi, 1 9 7 3 .27-bet
30

---

olomonning ichiga yetmagil, chavgon o‘yininmg yo‘li shudir. Shu 
bilan birga, marraga yetkazishga muvaffaq bo‘l...“
Ot tanlash va uni sotib olish xususida ham Kaykovus ajoyib 
pand-u nasihatlami bayon qiladi: „Ey faizand, agar ot olmoq 
tilasang hushyor bo‘l, to xato qilmagaysanki, ot bila odamning zoti 
birdek bo‘lur... Donishlar debdurlarki, jahon odam bila barnodur va 
odamlar hayvonlar bila bamodur. Hayvonlar jumlasining yaxshirog‘i 
otdur. U ni aziz tutmoq ham kadxudolikdur va ham muruwat- 
dandur. Masalda ayturlarki, otni va libosni yaxshi tutgil, toki ot va 
libos ham seni yaxshi tutgay.
Otning yaxshi va yomonin bilmoq odamlaming yaxshi va 
yomonin bilmakdin mushkuldur, nedinkim, odam so'zlaydur va 
uning qandayligin so‘zining ma'nosidan bilsa bo‘lur. Ot so‘zlamas 
va uning davosi diydoridur. Aw al otning diydoriga qaragil, 
diydoriga nazar etgan kishi xato qilmaydur, nedirkim, yaxshi otning 
surati yaxshi bo‘lur va yomonning surati yomon bo‘lur“.
Otlar ma’lum fazilatlarga ega bo'lgandan keyin, albatta ularda 
tegishli kamchilik yoki ayblar ham bo‘ladi. 
Kaykovusning 
bildirishicha har ayb, illatning bir oti bordur. Bunday otlaming 
alomatlari yoki nuqsonlaridin: go'ngchilik, ammo ot, ya’ni shabko‘r 
ot, kar ot, chap ot, shilpiq ko‘zli, ahvol yoki g‘ilay ot, arjal va ahil 
ot, ya’ni oyog‘i oq shum bo'lur, ko‘k ot, murg‘a ot, ya’ni ko‘zi qaro 
ot, bura yoki qo‘ng‘ir ot, axvar ot, ya’ni ikki oyog‘i qiyshiq, koyig‘ 
ot, ya’ni kokilining ustida tik mo‘yi bo'lgan ot, makxu ot, ya’ni 
tuyog'i kichik ot ham shum bo‘lur, uni axnaf ot ham derlar. Otning 
qo‘l va oyog‘i uzun bo‘lsa yomon bo‘lur, buningdek otni afrak 
derlar. Azal ot, ya’ni quyrug‘i egri ot, it quymqlik, afxaj ot, asbak 
ot, amn ot. Shams ot ko‘p kishnovchi va tishlovchi bo‘lur, zarrot ot 
tepag‘on bo‘lur, qarg‘a ko‘z ot ham yomon bo‘lur. Shunday qilib, 
yigirma to ‘rt xil aybni batafeil bayon qilib beradi.
Kaykovusning ta'kidlashicha, „...toki ular menga otda yurmoq, 
nayza urmoq, zavbin otmoq, chavgon urmoq, buymq qilmoq ilmin 
o'rgatgaylar. Men ulaming yonida yurib, bir oz fursatda ot ustida 
yurishning barcha ilmini o‘rgandim va hunarlarini bildim. Undan 
so‘ng Manzar sohib va Rayhon xodim meni otamning oldiga olib 
borib dedilar: „Ey amir, agar raxsat bersangiz erta tongda sahroda 
farzandingiz amirzoda o‘ynasa, siz uning barcha o'rgangan ishlarin 
ko‘rsangiz“. Amir: „Ko‘p yaxshi bo‘lur!“, — dedi. Men ikkinchi kun 
hama bilg'on ilmim va hunarimni otamga namoyish qildim, otam 
hojib va xodimga yaxshi xiTatlar in’om qildi. Undan so‘ng ularga 
dedi: „Farzandimga o‘rgatg‘on ishlaringizni barchasin yaxshi
31

---

bilibdur, hunarlarning yaxshisin o'rgatmishsizlar, lekin yana bir 
zarur hunar qolibdur“. Ular dedilar: „U1 na hunardur?“. Otam 
dedi: „Bu o'rgatgon lnmarlaringizni zarur vaqtda farzandim uchun 
boshqalar ham qila olur, lekin uning o ‘zi qiladurgon, uning uchun 
boshqalar qila olmayturgon hunar qolibdur“. Amir: „Suvda
yuzmakdurkim, bunday ishni farzandim uchun hamma odamlar qila 
olmas“,— dedi.
Shundan keyin ikki malloxni, ya’ni ikki kemachini keltirib, 
meni ularga topshirdi. Ular menga yuzmak hunarini o‘rgatdilar. 
Men xurram-noxurramlik bila ul ishga mashg‘ul bo‘ldim va yaxshi 
o'rgandim. Bir vaqt bir necha kishi bila kemaga kirib (o'tirib) Dajla 
daryosidin o‘tar bo‘ldik. Tog‘gira otliq joyda girdob bor erdi va 
xavflig' joy erdi. Ustod kemachilar undin ko‘p mashaqqatlar bila 
o‘tar erdilar. Biz kema bila o‘sha joyga yetushdik. Ammo kemachi 
usta ermas va kemani nechuk surarin bilmadi. Alqissa, yigirma yetti 
chog‘liq kishi barcha birdan g‘arq bo'ldik. Ammo men va bir kishi, 
ya’ni mening g‘ulomim, uni ziyrak Kaykovus der erdilar, suzib 
chiqdik. Bu voqeadin so‘ng otamning mehri ko‘nglumda behad 
ziyoda bo‘ldi, sadaqalar berdim va ko‘p duolar qildim. Men 
otamning boshiga ham shunday ish tushg‘onin bilmas erdim. 
Shuning uchun menga yuzmak hunarini o‘rgatg‘on ekan“ (82-83- 
betlar).