Tarbiyainstituti

4.1.3. O yinga rahbarlik qiUsh
0 ‘yinni o ‘rganish va o ‘yin paytida bolalar o‘zlarini qanday 
tutishlari ko‘proq rahbarga bog‘liqdir. O'yin shartli ishora (buyurish, 
xushtak yoki qarsak chalish, qo‘l yoki bayroqchani silkitish) bilan 
boshlanadi. 0 ‘qituvchi barcha ishtirokchilar o'yin mazmunini 
tushunib olganiga va qulayroq joyga joylashib olganiga qanoat hosil 
qilganidan keyin o‘yinni boshlaydi. Shartli chegaralar oldindan 
belgilab qo‘yihshi, o‘yin uchim zarur anjomlar o‘yin qoidalariga 
muvofiq bo‘lib berilgan va joy-joyiga qo‘yilgan bo‘lishi lozim. 
Rahbar 
o‘yin 
boshlanishi 
bilanoq 
uning 
borishini 
va 
o‘ynovchilaming harakatlarini diqqat bilan kuzatadi hamda 
boshqarib boradi. Bundan tashqari o‘yin davomida ayrim qoida va 
usullami qo‘shimcha ravishda tushuntiradi. Tuzatish, tanbeh va 
mulohazalami o'yinning borishiga xalaqit bermaydigan yoki uni 
to'xtatib qo‘ymaydigan yo'sinda aytish lozim. Agar o‘yinchilaming 
ko‘pchiligi bir xil xatoga уоТ qo‘yayotgan bo‘lsa, tegislili yo‘l-yo‘riq 
berish yoki o‘yin qoidalari qanday bajarilishini ko‘rsatish uchun 
o‘yinni to‘xtatish mumkin. Lekin uni baqirish yoki keskin ishora 
bilan to‘xtatish yaramaydi. Katta maktab yoshidagi bolalami 
“Diqqat!” degan shartli ishora yoki hushtak chalLsh bilan to‘xtashga 
o‘rgatish lozim.
0 ‘qituvchi bolalami o‘yin qoidalarini ongli va aniq bajarishga 
odatlantirishi kerak. Bu odat ulami intizomga oTgatishda katta 
ahamiyatga ega bo‘lib, bolalarda o‘z burchini sezish va o‘z xatti- 
harakatlari uchun javobgarlik hissini tarbiyalash, o‘zini tuta bilish va 
matonatlilikni o ‘stirishda yordam beradi.
0 ‘qituvchining vazifasi — o ‘quvchilardan o‘yin qoidalarini aniq 
bajarishni talab qilishdir. Ammo u bolalar o‘yinni yomon 
o‘zlashtirayotgani uchun ulami o‘yindan chetlashtirmasligi darkor.
0 ‘ynovchilar уо‘1 qo‘yadigan xatolar va qo‘polliklaming oldini 
olishga alohida ahamiyat bilan qarash lozim. Qo‘pollik qilgan 
o‘yinchini, albatta, jazolash kerak. Bunday hollarda ba’zi ta'sir 
ko‘rsatish choralarini qo‘llash, ya’ni vaqtincha o‘yindan chiqarib 
yuborish, jarima ochkolari berish mumkin.
91

---

0 ‘yinga rahbarlik qilishda o'quvchilarni faqat erishiladigan 
natijalarga qiziqtirish bilan cheklanmaslik, balki ularda o‘yin 
jarayonining o‘zidan zavq-shavq hosil qilishga, lazzatlanish hissmi 
vujudga keltirishga ham jiddiy e'tibor berish lozim.
Ayniqsa, 
uncha 
faollik 
ko‘rsatmaydigan 
o‘yinchilaming 
tashabbusini qo‘llab-quwatlash, rag'batlantirish va bu bilan ularda 
o‘z kuchlariga ishonch hosil qilish tavsiya etiladi.
0 ‘ynovchilar 
o‘rtasida 
o'rtoqlarcha, 
to ‘g‘ri 
munosabat 
o'rnatishga harakat qilish, g‘oliblaming kekkayib ketishlari va 
yutqazganlaming o'yindan sovishlariga yo‘l qo‘ymaslik kerak.
A.S. Makarenkoning o‘g‘il yoki qiz bolani o‘zining shaxsiy 
muvaffaqiyati bilangina emas, balki xususan o‘z jamoasi yoki 
tashkilotining 
muvaffaqiyatlari bilan 
ham 
faxrlanish 
ruhida 
tarbiyalash zarurligi haqida aytgan gaplarini hech qachon 
unutmaslik 
kerak. 
Shuningdek, 
bolalarda 
har 
qanday 
maqtanchoqlikni bartaraf etish, raqib kuchiga hurm at-e’tibomi 
tarbiyalash, ulaiga uyushqoqlik, mashq qilish va jamoada intizom 
bo‘lishining ahamiyatini tushuntirish zarur. Nilioyat, bolalarning o‘z 
muvaffaqiyatlari va mag‘lubiyatlariga jiddiy munosabatda bo‘lishiga 
erishish kerak.
0 ‘quvchilar o‘yinni yaxshilab o‘zlashtirib olishlari uchun uni bir 
necha marta qaytarish, bunda ular o‘yindan qanchalik mamnun 
bo'lsalar, uni shunchalik puxta eslab qolishlarini unutmaslik kerak.