Tarbiyainstituti m illiy va harakatli

5. Ruhiy hissiyotlam i rivojlantim vchi o ‘yinlar.
6
.
 Yomg‘  va qorong‘u  sharoitlarda  qo‘Uaniladigan o‘yinlar.
7. Hayotiy  zamr  malakalami  egallashda  yordam  bemvchi  va 
takomiUashtimvchi o‘yinlar.
8. Sport faoUyatida qo'llaniladigan o‘yinlar.
Shu  tavsiUarni  ochib  berish  masalalarini  keyingi  sahifalarda 
ko‘ramiz.
49

---

Alohida  shuni  ham  ta’kidlash  joizki,  aksariyat  xalq  harakath 
o‘yinlari  o‘z  mohiyati  va  mazmuni  bilan  mehnat  va  turU  kasb 
ko‘nikmalari,  odob-axloq,  m a’naviy-madaniy  qadriyatlar,  ong, 
xotira,  diqqat,  tafakkur,  tasawur,  idrok  kabi  hislatlami  shafcUan- 
tirishda muhim  rol o‘ynaydi.
Bunday  o‘yinlami  ilmiy  asosda  yanada  shakllantirish  va  ta’lim 
muassasalari  va  dam  olish-sog‘lomlashtirish  maskanlarida  o‘tkazila- 
digan  mashg‘ulotlar,  turh  bayram  tantanalari,  to‘y-tomoshalar  va 
sayllar kabi tadbirlarda ulardan  keng  foylanish  milUy qadriyatlarimizni 
tiklash,  sayqal  topishiga  turtki  beradi,  yosh  avlod  ma’naviyati,  kuch- 
qudrati, jismoniy va mhiy imkoniyatlarini charxlaydi.
M a’lumki,  yurtimizda  odil,  demokratik  davlat  va  fuqaroUk 
jamiyati  qurish  sari  shahdam  qadam  qo‘yilayotgan  hozirgi  sharoitda 
erkin  shaxs  tarbiyasida  “Sog‘lom  avlod”  va  “Kadrlar  tayyorlash 
milUy  dasturi”,  “Barkamol  avlod  davlat  dasturi”,  “Mustahkam 
oila”,  “Obod  turmush”,  “Sog‘lom  bola”  yiU  davlat  dasturlarini 
amalga  oshishi  erkin,  farovon  va  sog‘lom  turmush  taiziga  yangicha 
tafakkur  bilan  yondashish  imkoniyatini  berdi.  Eng  oddiy  va  ayni 
paytda  eng  murakkab  masala  —  insonning  sog‘lom  va  farovon 
turmush  tarzini  ta’minlash  ekanligi  isbot  talab  qilmaydigan 
haqiqatga  aylandi.
Jamiyat  a'zolarining  m a’naviy  qiyofasini shakUantirish,  g‘ururini 
uyg‘otish,  iftixor  tuyg‘usini  tarbiyalash  milUy  qadriyatlarga  tayangan 
mafkuraga  asoslanadi.  Mustaqillik,  yangilangan  ruhiyat,  ayniqsa, 
o‘sib  kelayotgan  yoshlar  ongida  dunyoga  ilmiy  asosda  qarash 
imkoniyatini  berdi.  Axloqiy  tarbiya  negizida marosimlar,  urf-odatlar 
va  an’analarga  yangicha  munosabat  tuyg‘usi  shakllandi  Bunday 
munosabatlami  shakllantirishda  o‘zbek  xalq  harakatU  o‘yinlarining 
o‘ziga xos  o‘m i bor.
Pedagogik  va  psixologik  adabiyotlar  tahliU  hamda  bizning 
kuzatuvlarimiz  shu  narsani  ko‘rsatadiki,  mustabid  davrda  o‘zbek 
xalq 
o‘yinlariga 
e ’tibor 
berilmagan. 
Bugun 
milUy 
istiqlol 
mafkurasining  “Ozod  va  obod  Vatan,  erkin  va  farovon  hayot  barpo 
etish”,  degan  bosh  g‘oyasini  har  bir  insonning  ongi-shuuriga  singib 
borishi  yoshlarda  o‘zbek  xalq  harakatU  o‘yinlariga  yangicha 
yondashuvni,  yangicha tafakkur tahlilini talab etmoqda.
Pedagogik va  psixologik  izlanishlar  shu  naisani  ko‘rsatmoqdaki, 
toki ta'lim-tarbiya jarayonida  o'quvchilarga  alohida  tizim yaratilmas 
ekan,  o‘zbek  xalq  harakatU  o‘iinlarini  tarbiyaviy  samaradorligi, 
m a’naviy-axloqiy  va  estetik  qiymati  to‘g‘risida  gap  bo'lishi  mumkin 
emas.  Shunday  ekan,  uzluksiz  pedagogik  ta’limni  tashkil  etish  va
50

---

rivojlantirishda  ushbu  muammoni  ihniy  jihatdan  to'liq  o‘z 
yechimiga  ega  bo‘lishi  kun  tartibiga  qo‘yilgan  dolzarb  vazifaga 
aylanmog‘i lozim.
Shu  o‘rinda  Yurtboshimizning  2013-yil  7-dekabrda  0 ‘zbekiston 
Respublikasi  Konstitutsiyasining  21  yilligiga  bag‘ishlangan  tantanah 
marosimidagi  ma'ruzasida  qayd  etUgan  quyidagi  so‘zlariga  urg‘u 
berish  maqsadga  muvofiqdir:  “...Sogiom  b o k n i voyaga  yetkazishda 
ta’lim-tarbiya  va  sportning  o‘m i  va  ta ’sirini  yanada  kuchaytirish 
lozim”.17  M aium ki,  milliy  harakatli  o'yinlar  ta’lim-tarbiya,  axloq- 
odob,  milUy  madaniyat  va  ma'naviyat  hamda  milUy  giirum i 
shakllantirishda muhim vosita ekanligi isbotga muhtoj  emas.
0 ‘zbek  xalq  harakath 
0
‘yinlari  -   bolaning  hamma  jismoniy 
xususiyatlarini  har  tomonlama 
rivojlantirish, 
sog‘lom  hayot 
kechirishning 
afzalliklari, 
shart-shaToitlari, 
tashabbuskorligini 
oshirish,  harakat  faoUyatiga bo‘lgan  tabiiy intilishlarini  shakllantirish 
vositasi bo‘Ub xizmat qiladi.
HarakatU  o‘yin  odamlarga  xos  faoUyatning  qiziqarU shakllaridan 
biridir.  0 ‘yin  tushunchasi yosh  bolaning  shaqildoq bilan bajaradigan 
oddiy  harakatlaridan  tortib,  kattalaming  o‘zbek jang  san’ati,  kurash, 
ko‘pkari  va  boshqa  juda  ko‘p  sport  turlarida  amalga  oshiradigan 
jismoniy faoUyatlami o‘z ichiga oladi.
HarakatU  o‘iyinlar  muayyan  maqsadga  erishishga  qaratilgan 
ma’lum  qoidalarga  amal  qilinadigan  ongU  faoUyatdir.  0 ‘yinda, 
qandaydir  moddiy  boyliklar  ishlab  chiqarilmaydi  0 ‘yinlar  shaxs 
ruhiyatiga 
ta’sir 
etuvchi 
muhim 
ahamiyatga 
ega 
bo‘lgan 
mujassamlashgan  ta’lim-tarbiya  jarayonidir.  Bu  jarayonning  asosini 
tashkil  etuvchi  bolalaming  harakat  laoUyati jismoniy  rivojlanishiga, 
harakat  ko'nikmalari  va  jismoniy  sifatlaming  shakllanishiga, 
organizmning  funksional  faoUyatini  oshirishga  va  hissiy  quvnoqlik 
tuyg‘ularini kuchaytirgan holda  salomatlikni mustahkamlashga ijobiy 
ta ’sir etadi.
HarakatU  o‘yinlar  bolakm i  “Hayotga  tayyorlanish  maktabi” 
bo‘Ub,  ulami  jismoniy,  aqUy  va  ruhiy  rivojlanishiga  xizmat  qiladi. 
0 ‘yin  bola  ongi,  tafakkurini 
0
‘stirib,  xotira,  diqqat,  irodasini 
mustahkamlaydi,  jismoniy,  ruhiy,  hissiy  (emotsional)  taraqqiy 
ettirishga  xizmat  qiladi  Shuningdek,  o‘yin  bolani  katta  hayotga 
tayyorlashda  mashq  vazifasini  bajarib,  kelajakda  hayotda  duch