|
2. Tilni chiqarib chapdan o'ngga, óngdan chapga qarab aylanma harakatlantirish.
3.Og'izni ochib, tilni yengil chiqarib, uni keng, tor, kosacha holatga keltirish.
4. Og'izni biroz ochib, til uchi bilan yuqorigi tishlarning tashqari va ichkari tomoniga tekkizish.
Tarbiyachi ushbu mashqlarni bajarishda maxsus adabiyot-lardan (Logopediya. Т. "Oqituvchi". 1993-y. 75 - 79- betlar) foydalanishi mumkin.
Nutq orfoepiyasi (tóǵri talaffuz etish qoidalari) ustida mashq qilish. Nutq orfoepiyasi ustida mashq qilish, nutqning adabiy talaffuzini ózlashtirish juda murakkab jarayon hisoblanadi. Chunki talaffuzhar doim ham qoida talabi asosida ya'ni adabiytil normasi talablari darajasida bo'lmaydi. Shuning uchun ham adabiy til normalari darajasidagi nutqni suxandonlardan, badiy sóz ustalaridan namunali madaniy nutqqa ega bolgan kishilardan o'rganish kerak. Ularning nutqlariga taqlid qilish lozim. Agar ауrim so'zlarning tóǵri talaffuz etilishiga, upǵularning ishlatilishiga shubha bo'lsa, luǵatdan foydalanish kerak.
Nutqning ifodalilligi ustida ishlash. Nulqning ifodaliligi ustida ishlashda og'zaki nutq uchun ifodalilikning intonatsion vositalaridan tóǵri foydalanish muhim ahamiyatga ega. Shuning uchun tarbiyachi o'z nutqida urǵularni tóǵri ishlatish, ovoz tempini va kuchini o'zgartirish bilan so'zlarning mazmunini ajratish, tóztamlardan nutqda ovozni vaqtincha tó'xtatish (o'rinli foydalanish, nutqda ovozning balandligi va kuchiga qarab hara-kati, nutq tempi, ma'lum vaqt ichida aytiladigan sózlar miqdori), ovoz balandligini o'zgartirish ustida mashq qilish lozim. Intonatsiya nutqni jonli, jo'shqin qiladi, fikrni to'liq va tugallangan holda bayon ettishga yordam beradi.
Tarbiyachi o'z lug'atini, uning grammatik tomonini badiiy, ilmiy maxsus va boshqa adabiyotlarni doimiy ravishda o'qib borish bilan boyitadi va takomillashtiradi. Biroq tarbiyachi adabiyotlarni óqish jarayonida uning mazmuniga, yangi so'zlarga ahamiyat beribgina qolmasdan, balki muallifning asar mazmunini ochish tilning qaysi vositalaridan foydalanganligiga, qaysi so'z va grammatik shakllarni ishlatganligiga, materialni qay darajada bayon etganligiga ham etiborni qaratishi kerak.
Shunday qilib, tarbivachi nutqidagi sózlar aniq tanlansa, jumlalar grammatik tomondan tóǵ'ri bo'lsa, undagi fikrlar oddiy, aniq, ravshan bo'lsa, izchil ketma-ketlikda bayon etilsa, bolalarning yoshi va psixik xususiyatlari hisobga olinsa, bunday nutq bolalar tomonidan osonlik bilan idrok qilinadi va ular uchun tushunarli bo'ladi.
Takrorlashuchunsavollar.
Nima uchun tarbiyachi nutqi bolalar nutqini rivojlantirishda asosiy manba hisoblanadi?
Tarbiyachi nutqiga qanday talablar qo'yilgan ? U qanday ólishi kerak?
Tarbiyachi qanday qilib óznutqi ustida ishlaydi? Nutqning qaysi sifatlarini takomillashtiradi?
Amaliytopshiriqlar.
Tarbiyachining bolalar bilan sózlashishini kuzating. Uning nutqida qanday kamchiliklar bor? Tarbiyachi bolalar nutqidagikamchiliklarga ahamiyat beradimi? Shular haqida yozing.
Tarbiyachi nutqini tahlil qiling: bolalar bilan so'zllashganda tarbiyachining ovoz toni, talattuzi, luǵati, nutqining grammatik qurilishi.
Birota guruhda mashg'ulotni (rasmga qarab suhbat yoki suhbat mashg'ulotini) kuzating. Mashgulot jarayonida tarbiyachining xulqiga va nutqiga ahamiyat bering.
4. Tarbiyachi lug'atini boyitishga yordam beruvchi sóz materiallarini (maqol, matal, topishmoqlar, tez aytishlar, sóz óyinlari, omonim, sinonim, paronim, antonim so'zlar va
boshqalar) to'plang ularni amaliy daftarga yozing.
5. Bolalar uchun hikoya tuzing. Hikoya uchun bolalar yoshiga mos va qiziqarli bo'lgan, o'zingizning shaxsiy hayotingizga taalluqli voqealarni tanlang. (Masalan: Eng qiziq o'tgan kunim", „Bog'chamiz hovlisiga ko'chat o'tqazdik", „Bizning bog'imiz" va hokazo.)
Adabiyotlar:
1. F.R.Qodirova Bolalar nutqini rivojlantirish nazariyasi va metodikasi ruhiy omillari. T.: “ISTIQLOL”,2006y.
2. F.R.Qodirova Bolalarni chet tilga o‘rgatish nazariyasi va metodikasi. T.: “ Sano-standart” 2009y.
3. S Q. Shodiyeva . “O’rta guruh bolalari nutqini o’stirish“ o‘quv qo‘llanma T.: “O‘qituvchi” 1993 yil.
4 .D.R. Babayeva “Nutq o‘stirish metodikasi” T.: Fan va texnalogiyalar 2009yil.
5. D.R. Babayeva “Nutq o‘stirish nazariyasi va metodikasi” o‘quv qo’llanma TDPU 2016yil.
6. D.R. Babayeva “Nutq o’stirish nazariyasi va metodikasi” Darslik TDPU 2018yil.
7. Edited by Mary Rafferty “Abrief review of approaches to oral languagedevelopment” USA 2014
Do'stlaringiz bilan baham: |
