|
Diksiya ustida ishlash. Diksiya deganda – sof, aniq, ravshan nutqni, tovush talaffuzini tushunamiz, Yaxshi diksiyani hosil qilish uchun artikulatsiya apparati a'zolarininig harakatlarini takomillashtirish va mustahkamlash kerak (lablarni susi hara-katlanishini tilning kam harakatchanligini va hokazolarni bartaraf etish), to'gri nafas olish va chiqarishga ahamiyat berish lozim. Buning uchun pastki jaǵ, til, lablar harakatini rivojlantiruvchi maxsus mashqlarni bajarish kerak, Tarbiyachi bu mashqlarni oyna oldida o'tirib bajaradi.
Pastki jaǵ muskullari harakatini rivojlantirish uchun tarbiyachi quyidagi mashqlarni bajarishi mumkin:
Pastki jaǵni tishlar orasidagi oraliq ikki barmoq kengligida bo'lguncha erkin ravishda qo'yib yuborish.
Birnafaschiqarishdaunlitovushlarni talaffuzetish.
Unlitovushlarni (a, o, u, i) ovozqo'shib aytish.
Birnafaschiqarishdabir nechtaunlitovushnibirgalikdacho'zibtalaffuzetish.
5. Unlitovushlarga boy bo'lganmaqollar, tez aytishlar, topishmoqlar,so'zóyinlariniaytish.
1.Tezaytishlar;
a) Juvarinichumchuq yeb ketdi. Egasi ertagakelaman deb ketdi.Kelmayketgurko'rchumchuqjuvariniegasikelguncha vayronqilibketdi.
b)Tórt laylaktog'gachiqib, lakalakalamoqchi bo'libdi. Lakalakalasa ham lakalakalamoqchibo'libdi.
II. So'z o'yinlari;
Olmaxon olmani ol, ma! Olmani olmaxondan olma.
Menman sizning olmangiz. Xomligimda olmangiz, Nortojiga o'xshab sóng
Voy qornim deb qolmangiz.
III. Topishmoqlar.
a) Yurar tekis egatdan.
Barmoqlari po'latdan.
Yelkasida qopi bor,
Katta temir savatdan. {Paxta terish mashinasi)
b) Kelsangiz ham.
Ketsangiz ham.
Har zamoda qol berishni.
Yo'l berishni.
Qilmas kanda. (Ishik)
Tarvuzim bir oyoqli.
Pósti rangdor bóyoqli.
Ko'rsatar hamma yoqni.
Ham yaqm ham yiroqni (Globus)
IV. Maqotlar:
Birlashgan yovni yengar.
Do'st so'zini tashlama tashlab boshing qashlama.
Avval oyla keyin so'yla.
Bir kattaning so'ziga kir bir kichikning.
Yuqoridagi vazifalarni bajarishda pastki jaǵning erkm tarzda pastga tushishim nazorat qilib turish kerak.
Pastki labning harakatini rivojlantirish uchun mashqlar. Pastkilabning yetarli darajada harakat qilmasligi sababli ayrim tarbiyachilarda ko'pgina unli va undosh tovushlar aniq, ravshan talaffuz etilmaydi. Наг bir tovushni talaffuz etishda artikulatsiy apparatining ma'lum bir a'zosi harakat qiladi.
Masalan. "S" tovushini talaffuz etganda artikulatsiya appa-rati a'zolari quyidagi holatda bo'ladi:
-lablar kulgu holotida, ochiq;
-pasiki va ustki tishlar bir-biriga yaqinlashgan, orasi birozochiq;
-tilninguchi pastki tishlar orqasida, yuqori qismi esa yuqori tishlar tomon biroz ko'tarilgan.
“Sh”tovushini talaffuz etganda esaartikulatsiya appati a'zolari quyidagi holatda bo'ladi:
- lablar biroz oldinga naychaga o'xshab cho'zilgan;
- tishlar bir-biriga yaqinlashgan, ammo birikmagan (ular orasidagi masofa l mm ga teng)
- tilning uchi yuqorigi tishlar tomon kótarilgan.
Mana shu holatlarni hisobga olgan holda tarbiyachilar artikulatsiya apparati a'zolarining harakatini takomillashtirish maqsadida ashbu mashqlarni bajarishlari foydadan xoli emas;
Tishlarni biriktirmasdan. lablarni kulgu holatiga keltirib, bir necha daqiqa ushlab turish.
Tishlarni bir-biriga yaqinlashtirib lablarni oldinga naycha holatiga keltirib chózish.
Og'izniyumib, tishlarnibir-birigajipslashtirib,lablarnikulguholatigakeltirish.
Lablarninaychaholatiga keltiriboldingacho'zishbilanlablarnikulguholatigakeltirishmashqininavbatma-navbatbajarish.
Shungao'xshashmashqlarnimaxsusadabiyotlardan-foydalanibbajarish kerak.(M, Y.Xvatsov. Logopediya. M, 1959, T.B.Filicheva, L. S. Vokova. G.Chirkina, L. MóminovaLogopediya. "T.Oqituvchi. 1993. Q. S.Shodieva Maktabgachatarbiyayoshidagibolalarnitóǵritalaffuzgao'rgatish. T. "Oqituvchi".I984.1994.)
Tilmuskullarinirivojlantirishuchunmashqlar.Tiltovishlarhosilbo'lishdafaolishtiroketadi. Uningharakatigaqarabnutqaniq, ravshanbo'ladi. Ayniqsa,undoshtovushlarnibirikmasidaniboratbo'lganso'zlarnitalaffuzetishdaqiyinchiliklarvujudgakeladichunkitilharakatibirholatdanikkinchibir holotgatezo'tishizarurbo'ladi. Shuninguchunharbirtarbiyachitilmuskullariharakatinirivojlantirishvamustahkamlashuchunbirqanchamashqlarnibajarishilozim.Bulartaxminanquyidagi mashqlardir.
1. Tilni chiqarib o'ngga, chapga, yuqoriga, pastga hara-katlantirish.
Do'stlaringiz bilan baham: |
