Tarbiya: muammo, yechim

II. Zamonaviy fan va ta’lim-tarbiya: muammo, yechim, natija
http://interscience.uz/
155 
she`r bilan boshlasa va o`quvchining o`zi mantiqan mushohada qilib, she`rning jumlalaridan 
bugun qaysi harf o`rganishliligini fahmlab, mavzu nomini o`z tilida bayon etsa maqsadga muvofiq 
bo`lar edi.
Devorda barcha harflarning ko`rinishi har darsda osiqlik turadi. O`qituvchi o`quvchilarga 
murojaat qiladi:
-qani o`quvchilar diqqatingizni menga qarating, men bir jumla aytaman, sizlar esa bu 
jumladan bugun qaysi harf bilan tanishishimizni o`ylab aytasizlar. 
Sinchikov ko`zla qaralsa,
Soyabon yo hassa. 
Demak o`quvchilar nuqtalar o`rniga qaysi harfni qo`yamiz, ko`rib turgan harflaringizdan 
qaysi biri soyabon yoki hassaga o`xshab ketadi? O`quvchilar barmoqchalari bilan ‘Ff’harfi ni 
ko`rsatishadi.O`qituvchi: -barakalla to`g`ri topdingiz bugun biz sizlar bilan ‘F’ harfi va ‘F’ 
tovushini o`rganamiz.Men sizlarga hozir javobi ‘f’ harfi bilan boshlanadigan topishmoq aytaman, 
sizlar esa o`ylab javob bering. 
Osmon tomon uchishgan,
Samolarni quchishgan. 
Yerni aylanishgan gir,
Uning nomi (……….). 
Demak o`quvchilar kelinglar birgalikda o`ylaymiz. Kimlar yoki nimalar osmonda 
uchishadi? Uchuvchilar, qushlar, samalyotla …………….va hokazo davom etadi. Lekin 
o`quvchilar bular samolarni qucha oladimi? Yo`q albatta. Chunki samolar biz ko`rib turgan 
bulutlardanda juda yuqori, juda balandda. Samalyot esa bulutdan uncha yuqori ko`tarilmaydi, 
qushlar esa yuqorida parvoz qila olmaydi. Biz yashab turgan yerimiz juda katta. Samalyot esa 
butun Yerni bir urinishda aylanib chiqa oladimi? Yo`q.U faqat belgilangan manzilgagina bora 
oladi xolos. Demak samolyot shuncha ishni qilolmas ekan topishmoqning javobi uchuvchi bo`la 
olmaydi, qushlar ham.topishmoqning javobi:Fazogir.Har bir darslarda bu kabi topishmoqlardan 
foydalanish nafaqat harf va tovushlarni o`rgatishda az qotadi, ayniqsa o`quvchilarni mantiqan 
mushohada qilishga, so`z boyliklarini oshirishga, ularni topqir qilib, fikrlashlarini o`stirishga olib 
keladi. 
Shoira ijodidagi yana bir samaradorlik shundaki, o`quvchilarga savodxonlik darslarini 
o`tayotganda uning she`rlari orqali dam olish daqiqalarini ham to`ldirish mumkin. Ya`ni 
o`quvchilarga tanishgan harflariga monan she`r o`rgatib, ularga turli harakat va amallar bajartirilsa 
ham bo`ladi.
Dam olish daqiqasi: 
Foto fotoapparat 
Bitta oddiy harakat. 
Chaqqonlik va ustalik,
Va tayyordir esdalik. 
She`r orqali o`quvchilarni chalg`itibgina qolmay ularni fikrlashga ham undash mumkin. 
O`quvchilarga ‘foto’, ‘fotoapparat’ o`zi nima? 
Nega bittagina oddiy harakat deyapti?, nima uchun bizdan chaqqonlik va ustalikni talab 
qilyapti?, esdalik deganda nimani tushunamiz? Kabi savollar berib o`quvchilarni fikrlashga 
o`rgatish va ularning tushunchalarini o`qituvchi o`zi to`ldirishi lozim bo`ladi. 
Shuningdek shoiraning she`riy to`plamida Biz shunaqa bolamiz nomli (she`riy alifbosi) 
ham mavjud. Bu she`r o`quvchilarga nafaqat harflarni tanishtirish, balki takrorlash uchun ham 
xizmat qiladi. Bunda faqat o`qituvchining mahorati talab qilinadi xolos. O`quvchilarga har bir 
yangi harfni o`tish oldidan o`tilgan harflarni takrorlash uchun oldin o`tilgan harflarga atalgan 
jumlalarni birgalikda xor bo`lib yoddan aytirish va bugungi o`tiladigan harfga atalagan jumlani 
yodlatish darsning o`z maqsadiga erishishiga zamin yaratibgina qolmay, o`quvchilarga xotira 
mashqi ham bo`lib beradi. O`qituvchi devorda osiqlik harflarni birin-ketin ko`rsatib boradi, 
o`quvchilar esa birgalikda,

---