Tarbiya: muammo, yechim

II. Zamonaviy fan va ta’lim-tarbiya: muammo, yechim, natija
 
HTTP://INTERSCIENCE.UZ/ 
10
5 
daryoning o‘rtasiga navbat bilan yopishtirib, ko‘prik yasaydilar. Ish yakunlangandan so‘ng 
yana har bir guruh sardorlari o‘z ishlarini doskaga yopishtirib, uni izohlab beradi boshqa guruh 
ishtirokchilaridan tushgan savollarga shu guruh a’zolari bilan birgalikda javob berib fikrlarni 
to‘ldiradilar. 
5-mashq “Kasblar o‘rtasidagi muomala” 
Maqsad: O‘quvchilarda kasbiy sifatlarni shakllantirish va muomila madaniyatini 
tarbiyalash. 
O‘tkazish qoidasi:Qatnashchilar doira shaklida o‘tiradilar va har bir ishtirokchi yana o‘zi 
tanlagan kasbni yana bir karra aytib o‘tadilar. Trener har bir kishi o‘zining o‘ng tomonida 
turgan sherigining kaysi kasbni tanlaganini so‘raydi o‘ng tomonda o‘tirgan sherigining kasb 
egalari bilan o‘zi tanlagan kasb o‘rtasida qanday bog‘liqlik bo‘lishi mumkinligini o‘ylab 
ko‘radilar. Vaqt yakunlangandan so‘ng navbat bilan o‘zi o‘ylab ko‘rgan masala bilan o‘ng 
tomondagi sherigiga murojaat qiladi. Bu murojaatga qarab ikkinchi ishtirokchi javob qaytaradi 
vaxokozo oxirgi ishtirokchi mashqni yakunlaydi. So‘ngra trener muloqot jarayonida kim o‘zinii 
qanday xis qildi, kim nimada qiynaldi, treningdan kim nimani oldi bularni so‘raydi va bu xis 
tuyg‘ular muxokama qilinib, kerakli tavsiyalarni beradi. 
ABULG'OZIXON DAVRIDA XIVA XONLIGIDAGI MANSABLAR 
Xadjayeva Vazira Ubaydullayevna
Buxoro shahar 17-maktab tarix fani òqituvchisi 
Annotatsiya - Ushbu maqolada Abulg'ozi Bahodirxon davrida Xiva xonligida mavjud 
bo'lgan mansab va unvonlar haqida ma'lumot beriladi. Ilmiy fikrlar faktlarga asoslanib 
xulosalanadi. 
Kalit so'zlar - O'zbek, urug', marosim, taxt, boshqaruv, saroy, martaba, amaldor. 
Ma'lumki, Xiva xonligida unvonlar orasida eng kattasi inoq edi. Odatda inoqlar eng 
qudratli o'zbek urug'laridan tayinlangan hamda hamda ular xonning eng yaqin maslahatchilari 
bo'lgan. Inoqlar yirik amaldor, ya'ni urug' boshlig'i hisoblangan. Abulg'ozixon tantanali 
marosimlarda o'tirish uchun inoqlarga o'z yonidan to'rtta joy ajratgan. Inoqlar biy, sulton, 
mingboshi kabi unvonlarni ham olganlar. XX asr boshlariga kelib inoqlar bek martabasiga 
tushib, oliy saroy amaldorlaridan ma'muriy mansab egalariga aylanadilar. 
Otaliq - urug' oqsoqoli. Inoq boshliq to'pa (guruh) ga birlashgan urug' boshlig'i. Xonning 
eng yaqin maslahatchilaridan biri bo'lgan. Otaliq qilich va pichoq taqib yurgan. [1] 
Biy - saroy unvoni. Inoq va otaliqdan keyingi martaba. Biy qabila va urug'ning boshlig'i 
hisoblanib, ko'chmanchi va yarim ko'chmanchi turkiy xalqlarning, jumladan o'zbeklarning 
urug' oqsoqollariga beriladigan unvon edi. XVII-XIX asrlarda biylar yirik o'zbek qabila va 
urug'lariga boshchilik qilib, faqat markaziy hokimiyatga itoat etganlar. Biy unvoni avloddan 
avlodga meros qilib qoldirilgan. 
Amir ul-umaro - Amirlarning amiri, Xiva xonligida XIX asrning o'rtalarida ta'sis etilgan. 
Sayid Muhammadxon bu unvonni birinchi marta o'zining akasi Sayid Mahmud to'raga bergan 
edi. Muhammad Amin inoq hukmronligi davrida amir ul-umaro uning akasi Fozilbiy edi. 
O'shandan keyin amir ul-umaro unvoni hech kimga berilmagan. [2] Qo'shbegi - Xiva xonligida 
saroyning oliy mansablaridan biri bo'lib, moliya va soliq yig'ish ishlarini bajargan. 
Qo'shbegining maxsus devoni hamda unga tobe etuvchi amaldorlari bo'lgan. 
Mehtar - katta, ulug' degan ma'noni beradi. Mehtar saroy xizmatkorlarining boshlig'i 
vazifasini bajarib, xonga yaqin kishilardan va xon urug'iga mansub a'yonlardan tayinlangan. 
Mehtarning ham o'z devoni bo'lib, yer solig'i "solg'ut" to'plash ham uning xizmatiga kirgan. 
Beklarbegi - Qoraqalpoq va ko'chmanchi xalqlarning oqsoqollariga beriladigan faxriy 
unvon. Beklarbegining vazifasi ularning o'z urug'laridan yig'iladigan xarajatlarning to'g'riligini 

---