Taraqqiyotning o’zbek modeli 5 ta ustuvor yo'nalishi Reja

Давлат ҳокимиятини ташкил қилиш асосларининг принциплари

Давлатнинг дунёвийлик хусусияти

Давлат ва фуқароларнинг ўзаро масъуллиги

Мулк шаклларининг хилма-хиллиги ва тенг ҳуқуқлилиги

Сиёсатнинг ижтимоий йўналганлиги

3-чизма. Ўзбекистон Республикаси Конституциявий

тузумининг принциплари

1. 
   Конституциянинг 21-моддасига биноан, Ўзбекистон Республикаси- нинг бутун ҳудудида ягона фуқаролик ўрнатилган. Ўзбекистон Республикасининг millati, elatidan qat`iy nazar barcha fuqarolari O`zbekiston xalqini tashkil etadi.
   
2. 
   O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida Qoraqalpog`iston Respublikasining huquqiy maqomi, O`zbekiston bilan o`zaro munosabat- larning huquqiy asoslari belgilab berilgan.
   
3. 
   O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining qabul qilinishi mamlakatimiz hayotida katta ahamiyatga ega bo`ldi. U mamlakatimizda qonunchilikning rivojlanishi uchun, huquqiy islohotlar uchun asos bo`lib qoldi. Yuzlab qonunlar, kodekslar, milliy dasturlar ishlab chiqildi, umumxalq muhokamasidan o`tdi, qabul qilindi va hayotimizning barcha jabhalarida amal qilinmoqda.
   
4. 
   O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisning XI sessiyasi bo`lib o`tdi va “O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga o`zgartirishlar hamda qo`shimchalar kiritish to`g`risida“gi Qonun loyihasi muhokama etilib, mazkur Qonun qabul qilindi.
   
5. 
   O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga jamiyatni yanada erkinlashtirish va demokratlashtirish, ikki palatali parlament tuzish zaruriyatidan kelib chiqqan holda o`zgartirishlar va qo`shimchalar kiritildi. Asosiy Qonunimiz mazmun va mohiyati, maqsad va vazifalariga daxl qilmagan holda, avvalo Oliy Majlisning roli va ahamiyatini kuchaytirish, uning palatalari maqomi va vakolatlariga doir 76-88-moddalarga o`zgartirishlar va qo`shimchalar kiritildi. 89-moddaning O`zbekiston Respublikasi Prezidenti vakolatlari hamda vazifalariga doir 89, 90, 93, 95, 97-moddalarga ham o`zgartirishlar kiritildi. 89-moddaning “O`zbekiston Respublikasining Prezidenti Vazirlar Mahkamasining Raisi hisoblanadi” deyilgan ikkinchi qismi olib tashlandi.
   
6. 
   Muxtasar qilib aytganda, qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatlari o`rtasidagi vakolatlar yanada demokratik ravishda qayta taqsimlanadi. Kiritilgan o`zgartirishlar O`zbekiston Respublikasi Bosh Vazirining, hukumatning mas`uliyatini kuchaytirishga jamiyat siyosiy hayotini faollashtirishga xizmat qiladi.
   
7. 
   O`zbekistonda huquqiy demokratik davlatni barpo etish quyidagi omillarni o`z ichiga oladi:
   
8. 
   Xalqaro tan olingan huquqiy prinsiplar e`tiborga olinishi shart.
   
9. 
   Rivojlangan demokratik davlatlar tajribalariga tayanish zarur.
   
10. 
    O`zbek davlatchilik tarixi va qo`p yillik axloqiy-ma`naviy qadriyatlarga asoslanishi kerak.
    

1992 yil 8 dekabrda qabul qilingan O`zbekiston Konstitutsiyasiga muvofiq, respublika parlamenti Oliy Majlis deb atala boshlandi. Bu haqda O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 76-moddasida shunday deb belgilanadi: “O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi oliy davlat vakillik organi bo`lib, qonun chiqaruvchi hokimiyatni amalga oshiradi”.

Mana shunga ko`ra, 1993 yil 28 dekabrda “O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga saylovlar to`g`risida” Qonunlar qabul qilindi. Oliy Majlis hududiy saylov okruglari bo`yicha ko`ppartiyaviylik asosida 5 yil muddatga saylanadigan 250 nafar deputatdan iborat bo`lishi belgilandi.

Birinchi bor Oliy Majlisga saylov 1994 yil 25 dekabrda demokratik, ko`ppartiyaviylik va muqobillik asosida o`tkazildi.

O`zbekistonda boshqaruv tizimi tubdan isloh qilindi. Milliy davlatchilik an`analarini o`zida ifoda etgan ijroiy hokimiyat — Oliy Majlis tuzildi. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi ijro etuvchi hokimiyatni amalga oshiradi. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tarkibida O`zbekiston Respublikasi Bosh vaziri, uning o`rinbosarlari, vazirlar, davlat qo`mitalari raislari va Qoraqalpog`iston Respublikasi Jo`qorg`i kengesi raisi kiradi.

Vazirlar Mahkamasining tarkibi O`zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan shakllantiriladi. O`zbekiston Respublikasi Bosh vaziri nomzodi Prezident tavsiyasiga binoan O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining palatalari tomonidan ko`rib chiqiladi va tasdiqlanadi. Vazirlar Mahkamasining a`zolari Bosh vazir tavsiyasiga binoan O`zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tasdiqlanadi.

Vazirlar Mahkamasi iqtisodiyotning, ijtimoiy va ma`naviy sohaning samarali faoliyatiga

1. 
   sud tizmi
   
2. 
   
   
3. 
   O`zbekistonda erkin fuqarolik jamiyati qurishning o`ziga xos xususiyatlaridan yana biri shundaki, mahalliy davlat hokimiyatlari va qishloq fuqarolar yig`ini fuqarolik jamiyatining negizi sifatida namoyon bo`ladi. Demokratik jamiyat bevosita fuqarolarning asosiy huquq va erkinliklarini kafolatlovchi huquqiy mexanizm yaratishni taqozo etadi.
   
4. 
   Jamiyatni demokratlashtirishda inson, uning huquq va erkinliklari hamda manfaatlarining ustuvorligi asosiy diqqat e`tiborda bo`lmog`i zarur. Shunga muvofiq, 1992 yil yanvar oyidan boshlab viloyat, tuman, shaharlarda hokimlik tashkil etildi. Hokimiyat qoshida esa, ijroiya apparati tuzildi. Hokimliklar va ijroiya apparatlari joylardagi korxona va muassasalarga rahbarlik qilish, mahalliy ahamiyatga molik masalalarni fuqarolar manfaatlariga mos ravishda hal etib beradi.
   
5. 
   O`zbekiston taraqqiyotining asosiy mohiyati va bosh yo`li jamiyatni demokratlashtirish, erkin fuqarolik jamiyati qurishdan iboratdir.
   
6. 
   Demokratik jamiyat qurish bobida hamma davlat uchun tayyor qolip va andozalar yo`q. I.A. Karimov: “Dunyoda bir-biriga o`xshagan ikkita inson bo`lmaganidek, biriga aynan o`xshagan ikki davlat ham yo`q”, - deganida haqlidir. To`g`ri, demokratik jamiyatning xalqaro miqyosda e`tirof etilgan tamoyillari bor: insonning o`z xohish-irodasini erkin bildirishi va uni amalga oshirishi; ozchilikning ko`pchilikka bo`ysunishi; davlat va jamiyat boshqaruvida qonun ustuvorligi; davlat asosiy organlarining saylash yo`li bilan tayinlanishi va ularning saylovchilar oldida hisob berishi va shu kabilar. O`zbekiston Respublikasi demokratik jamiyat qurishda ana shu tamoyillarga, umumjahon sivilizatsiyasiga asoslandi. Shuningdek, u xalqimizning necha ming yillik milliy davlatchiligimiz negizlarini, ma`naviy merosimiz ildizlarini, milliy xususiyatlarimiz va boy an`analarimizni yangi jamiyat qurilishiga tatbiq etish yo`lidan bormoqda.
   
7. 
   O`zbekiston yangi jamiyat qurishda adolat va haqiqat g`oyasiga asoslanmoqda. Respublikamizda odamlar o`z qobiliyati va ehtiyojlarini to`la namoyon qilish va amalga oshirishlari uchun zarur bo`lgan dastlabki teng imkoniyatlarni, bu jarayonni vujudga keltiradigan huquqiy mexanizmni yaratishga katta e`tibor berildi. Negaki, busiz adolatli jamiyat qurib bo`lmaydi. Ana shunday imkoniyatlar yaratilgandan keyingina, har bir insonning taqdiri, turmushi o`ziga bog`liq bo`lib koladi. Insonning jamiyatdagi o`rni uning salohiyatiga, mehnat qilish istagiga bog`liq bo`ladi.
   
8. 
   Erkin fuqarolik jamiyatining asosiy richaglaridan biri sifatida, eng avvalo, fuqarolarning o`z-o`zini boshqarish organlarini e`tirof etish o`rinlidir. O`zbekiston Respublikasi 1993 yil 2 sentabrda qabul qilingan “Fuqarolarning o`z-o`zini boshqarish organlari to`g`risidagi” Qonunga ko`ra, mahalliy fuqarolar yig`inlari o`tkaziladigan bo`ldi. Fuqarolar yig`inlari o`z-o`zini boshqarish organlari bo`lib, ular ikki yarim yil muddatga saylanadi. Qisqacha aytganda, mahalla tizimi erkin fuqarolik tizimining negiziga aylandi. Mustaqillik yillarida inson va fuqarolarning asosiy huquqlari va erkinliklarini kafolatlovchi huquqiy mexanizmlarga asos solindi.
   
9. 
   Ma`lumki, O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 16-moddasida O`zbekiston Respublikasida demokratiya umuminsoniy prinsiplarga tayanadi. Ularga ko`ra inson, uning hayoti, qadr-qimmati va boshqa huquqlari oliy qadriyat hisoblanishi belgilab qo`yilgan.
   
10. 
    O`zbekiston Respublikasida barcha fuqarolar bir xil huquq va erkinliklarga ega bo`lib, jinsi, irqi, millati, dini, ijtimoiy kelib chiqishidan qat`iy nazar, qonun oldida tengdirlar. O`zbekiston Respublikasida yagona fuqarolik o`rnatilgan. Har bir fuqaro yashash, shaxsiy daxlsizlik, turar joy daxlsizligi, bir joydan ikkinchi joyga ko`chish, so`z va e`tiqod erkinligiga ega bo`lib, bu huquqlar davlat tomonidan himoya qilinadi. Fuqarolarning istagan dinga e`tiqod qilish yoki e`tiqod qilmaslik huquqi qonun bilan mustahkamlab qo`yilgan.
    
11. 
    O`zbekistonda shaxs erkinligi, inson huquqlarining muhofazasi va kafolati, mehnat va kasbni erkin tanlash huquqi, ta`lim olish, ijtimoiy muhofaza va boshqa huquqlari qonun bilan himoya qilinadi.
    
12. 
    1995 yil 23 fevralda I chaqiriq Oliy Majlisning 1-sessiyasida Oliy Majlisning Inson huquqlari bo`yicha vakil lavozimi ta`sis etildi. Vakil BMTning inson huquqlari bo`yicha markazi, YEXHTning demokratik institutlar va inson huquqlari bo`yicha byurosi bilan yaqin hamkorlikda faoliyat ko`rsatmoqda.
    
13. 
    O`zbekiston Respublikasining 1995 yil 30 avgustda qabul qilingan “Fuqarolarning huquq va erkinliklarini buzuvchi harakat va qarorlar ustidan sudga shikoyat qilish to`g`risida“gi Farmonga binoan inson huquqlari bo`yicha O`zbekiston Respublikasi Milliy markazi tashkil etildi.
    
14. 
    O`zbekistonda fuqaro va davlat bir-biriga bo`lgan huquqlari va burchlari bilan bog`langan. Davlat o`zining fuqarolar oldidagi burchini bajarmoqda. Fuqarolarning erkinliklari va huquqlarini amalda himoya qilmoqda. Shuningdek, fuqarolarning ham davlat oldidagi burchlari, majburiyatlari belgilab qo`yilgan.
    
15. 
    Fuqarolar Konstitutsiya va qonunlarga rioya etishga, boshqa kishilarning huquqlari, erkinliklari, sha`ni va qadr-qimmatini hurmat qilishga majburdirlar. Davlat har bir inson zimmasiga tarixiy, madaniy va ma`naviy me`rosni avaylab-asrash, atrof-muhitga ehtiyotkorona munosabatda bo`lish, soliq va bojlarni to`lash majburiyatini yuklaydi. Konstitutsiyaning 52-moddasida “O`zbekiston Respublikasini himoya qilish – O`zbekiston Respublikasi har bir fuqarosining burchidir. Fuqarolar qonunda belgilangan tartibda harbiy yoki muqobil xizmatni o`tashga majburdirlar”, deb belgilab qo`yilgan.
    
16. 
    Konstitutsiya va qonunlarda 18 yoshga to`lgan fuqarolarning saylash huquqiga ega ekanligi, O`zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi, Oliy Majlis saylovi, xalq deputatlari viloyat, tuman va shahar Kengashlari saylovi umumiy, teng, to`g`ridan-to`g`ri saylov huquqi asosida yashirin ovoz berish yo`li bilan o`tkazilishi mustahkamlab qo`yilgan. Har bir fuqaro-saylovchi bir ovozga ega. Yoshi 35dan kichik bo`lmagan fuqaro O`zbekiston Respublikasi Prezidenti, 25 yoshga to`lganlar viloyat, tuman va shahar Kengashlariga deputat etib saylanish huquqiga ega. Fuqaro bir vaqtning o`zida ikkitadan ortiq vakillik organlarining deputati bo`lishi mumkin emas.
    
17. 
    Demokratik jamiyatga xos saylov tizimida bevosita ommaviy axborot vositalarining munosib o`rnini alohida aytib o`tish o`rinlidir. Erkin ommaviy axborot vositalari demokratik institutlarning muhim asosiy tarmog`i hisoblanadi. Ommaviy axborot vositalari tizimida gazeta, jurnal, axborot agentliklari, nashriyot, teleradiokompaniyalar va studiyalar, elektron axborot vositalarini keltirish mumkin. Jurnalistlarning erkin ijod qilishi, mamlakat ravnaqi yo`lida xizmat qilishi uchun zaruriy shart-sharoitlar yaratildi. Ommaviy axborot vositalari bugungi kunda to`rtinchi hokimiyat darajasida faoliyat ko`rsatmoqdalar.
    
18. 
    O`zbekistonda fuqarolik jamiyati barpo etish aholining siyosiy faolligi va siyosiy madaniyatining oshib borayotganligida, turli siyosiy partiyalar va jamoat tashkilotlarining shakllanishida ham namoyon bo`lmoqda.
    
19. 
    Mustaqillik yillarida mamlakatimizda siyosiy partiyalar, jamoat tashkilotlarining vujudga kelishi va
    
20. 
    “Adolat SDP” — 1995 yil 18 fevralda tuzilgan. Partiyaning Toshkentda bo`lib o`tgan I ta`sis qurultoyida Dasturi va Nizomi qabul qilingan. Partiyaning “Adolat” ijtimoiy-siyosiy gazetasi mavjud.
    

“Milliy tiklanish” demokratik partiyasi (MTDP) — 1995 yil 3 iyunda Toshkentda bo`lib o`tgan ta`sis qurultoyida tuzilib, partiyaning Dasturi va Nizomi qabul qilindi. Mazkur partiyaning “Milliy tiklanish” haftalik gazetasi nashr etilmoqda.

O`zbekiston Liberal-demokratik partiyasi (O`zLDP) — 2003 yilning oxirida tashkil topgan. Partiyaning maqsadi tadbirkorlar va ishbilarmonlar manfaatlarini himoya qilishdan iborat. O`zLDPning “XXI asr” haftalik gazetasi mavjud.

Siyosiy partiyalarni tuzish va uning faoliyat ko‘rsatish prinsiplari

• 
  ixtiyoriylik;
  
• 
  a’zolarning teng huquqliligi;
  
• 
  o‘zini o‘zi boshqarish;
  
• 
  qonuniylik;
  
• 
  oshkoralik.