Taqrizchilar: Geografiya fanlari doktori, professor

7.4. Turistik xizmatlar tizimida ovqatlanish sektori
Turistning ovqatga bo‘lgan ehtiyojini umumiy ovqatlanish korxonalari qondiradi. Ular xilma-xil shakllari bilan farq qiladi. Turistik ovqatlanish industriyasiga restoranlar, kafelar, barlar, oshxonalar, tamadixonalar va boshqalar kiradi. Turistlarning bular singari joylashtirish vositalari bilan birgalikdagi ovqatlanish korxonalari xizmat sifati va madaniyati, oshxonasi va taklif etadigan taomlari, o‘rinlar soni, ish rejimi, mijozlarga xizmat ko‘rsatish shakllari bilan tasniflanadi.
Dunyo bo‘yicha ovqatlanish korxonalarining yagona tasniflari mavjud emas. Lekin, shunga qaramasdan ham, ko‘p mamlakatlarda ommaviy tarqalgan ma’lum bir ko‘rinishdagi (tipdagi) ovqatlanish korxonalari ajratilib ko‘rsatiladi. Ulardan asosiylarini ko‘rib chiqamiz.
Restoran – hammabop (uchun qulay) ovqatlanish korxonasi bo‘lib, juda ko‘p assortimentli taomlar bilan, gazaklari bilan, har xil pishiriqlari va spirtli-spirtsiz ichimliklarlari bilan ajralib turadi. Restoranlarda yana individual buyurtmalar asosida ham juda ko‘p salat va taomlar tayyorlashi bilan birga yevorpacha hamda milliy ovatlar ham tortiq qilinadi. Xizmatlar ko‘rsatiladigan mehmonlarning soni bo‘yicha restoranlar kichkina (10-15 kishigacha) va katta (500 kishi va undan ortiq) restoranlarga bo‘linadi.
Milliy oshxonaga ega bo‘lgan restoranlar ham mavjud. Dunyoda italyancha, xitoycha, grekcha, turkcha, inglizcha, amerikacha, hindcha, fransuzcha, nemischa kabi restoranlar juda mashhur. Ularning ayrimlari narxlarining juda arzonligi bilan ajralib tursa, ayrimlari esa qimmatliligi bilan ajralib turadi.
Jadval 14 AQSH umumiy ovqatlanish korxonalarining turlari va tavsifi

Korxona turi va uning ixtisoslashuvi	Kattaligi (o‘rinlar soni)	Joylashishi	Xizmat ko‘rsatish shakli	Narxi	Haridorlar	Menyu (taomnoma)	Boshqarish
Restoran to‘liq xizmati bilan	75-200	Shahar yoki shahar atrofida transport tarmoqlarining kesishgan joyida	Stol atrofida	Yuqori va to‘liq xizmatni kiritadi	Maxsus tantanali kechki ovqatga taklif etilishi	Menyu «Alya kart» porsion ovqat va uning har biriga ta’luqli narx to‘liq taom va ichimliklar to‘plami	Mustaqil yoki assotsiilashgan restoranlar zanjirining a’zosi
Tematik xizmatlar bilan	100-400	Katta bo‘lmagan savdo va transport markazida	Stol atrofida, ichimliklar qo‘shilgan holda	O‘rtacha va yuqori narxda	Tur gruppalar va yakka shaxslar	Qovurilgan go‘sht, dengiz mahsulotlari hamda milliy taomlar	Restoran zanjiri tarkibida to‘lahaqli yoki franshiz a’zosi
Banket xizmat bilan	10-200	Mehmonxonada, motelda, kurortda	Har xil	O‘rtacha darajada	Maxsus tadbirga taklif qilinganlar	Oldindan tanlangan ovqatlarning xilma – xil turlari	Mehmonxona korxonasi ovqatlanish direktori
«Shved stoli» bilan	100-400	Transport magistrali yaqinidagi alohida turgan korxonalar	O‘z-o‘ziga xizmat	Yagona narx	Uncha yuqori bo‘lmagan narxga intiluvchi iste’molchi	Kafeteriyadagiga nisbatan ancha cheklangan taomlar	Xususiy shaxslar yoki o‘rtoqlik
Kafeteriy	100-400	Savdo markazi yaqinida	Har xil	O‘rta darajada	Yuqori darajadagi narxga intiluvchi oilalar va yakka kishilar	«Alya kart» menyusi; taomlar keng ruyxati, ammo biroq chegaralangan ichimliklar	Zanjir tarkibida
Kofeynya	100-300	Mehmonxonada,	Stol	O‘rta	Mehmonxonada	Vaqt yetishmagan	Mehmonxona

193

		otelda va kurortda	atrofidagilarga neformal xizmat ko‘rsatish	darajada	yashash, motelda	sharoitda tatil va tushlik ovqatlarning chegaralanishi	korxonasining umumiy ovqatlanish direktori
Kofeshop	35-300	Uncha ko‘p transport harakati bo‘lmagan rayonda	Baland stol atrofida tik holda	O‘rtacha joylashgan joyi va menyuga bog‘liq holda	Ko‘p kishilar davrasi	Nonushta, tushlik va kechki ovqatga taomlarning keng to‘plami	Restoran zanjiri to‘la huquqli yoki franshizm a’zosi
Keytering	Chegaralangma gan	Ommaviy tadbirlar o‘tadigan joyda	Har xil xizmatlar binodan tashqarida	Xizmat ko‘rsatish va menyuga bog‘liq	Ommaviy tadbirlar ishtirokchilari	Buyurtma berilgan taomlarning to‘liq to‘plami (zakuska va ichimliklar)	Ayrim kishilar yoki kompaniyani boshqaruvchi lar
Oshxonalar tashkilotlarda va korxonalarda	10-500	Yirik korxonalar va tashkilotlarning ajralmas qismi	Har xil	O‘rtacha kompleks narx; to‘lovning taxminiy shakli	Korxonalar va tashkilotlar- ning ishchilari va kelib ketuvchilar	Kompleks tushliklar, siklli menyu	Shartnoma bo‘yicha kasbiy boshqaruvi

Manba: A.Yu. Aleksandrova. Mejunarodniy turizm. M., 2004.
194
Odatda sayyohlar qaysi mamlakatda bo‘lsalar, o‘sha mamlakatning oshxonasi bilan tanishishga qiziqadilar. Ko‘p hollarda shular o‘zlari shaharlarning qiziqarli milliy hamda arzon restoranlari haqida ma’lumot berib o‘tishadilar. Milliy restoranlar bilan tanishtirish nuqtai nazardan ham sayohatlar tashkil etiladi. Masalan, Bavariyada sayyohlarni Bavariya (Germaniya) oshxonasi bilan, ya’ni mashhur oq sosiskalar hamda bavarcha pivo bilan mehmon qilishadi. Myunxenda esa sayyohlarni albatta
«Xofbrayxaus»ga, ya’ni eng katta pivo zaliga olib borishadi. Avstriyada dunyoda eng mashhur bo‘lgan vencha shnitsellarni (katlet turi) tamaddi qilishga olib borishadi va albatta Italiyada esa hech qaysi tushligi pastasiz (makaronli taom) o‘tmaydi.
AQSH da va barcha ko‘pgina mamlakatlarda afg‘oncha, kolumbcha, hindcha, chexcha kabi restoranlar ishlab kelmoqda.
Oxirgi paytlarda vegeterianlarga xos oshxonalar ham paydo bulla boshlayapdi, yoki yahudiylar uchun maxsus tayyorlanadigan taomlar restoranlar ham faoliyat ko‘rsatib kelmoqda.
Yuqoridagilardan tashqari restoranlar ixtisoslashuvi bo‘yicha ham ajratiladi. Masalan, faqatgina baliq yoki go‘shtli taomlar taklif qiladigan restoranlar.
Restoranlar faqatgina bitta taomni ishlab chiqarishga ixtisoslashishi ham mumkin.
Aytaylik, pitssa tayyorlash.
Amerikaliklar restoranlarni ikkita kategoriyalarga klassifikatsiya qiladilar: