Taqdimot muallifi: Ismoilova Gulmira

Natijada L.V.Shcherba fonemani qisqacha qilib «konkret vaziyatda ottenkalar sifatida namoyon bo‘ladigan umumlashmadir» deb izohlaydi.

• Fonema qarama-qarshi qo‘yish asosida aniqlanadi. Qarama-qarshi munosabatda bo‘luvchi ikki minimal birlik qarama-qarshi a’zolar hisoblanadi.
• O‘zaro qarama-qarshi munosabatda bo‘lgan fonemalar bir qator belgilarga ega bo‘lib, shu belgilardan bittasi qarama-qarshi munosabatga kiruvchi fonemalar uchun farqlovchi (differensial), boshqalari farqlamaydigan (nodifferensial) belgi hisoblanadi.

Masalan, o‘zbek tilidagi t undoshi til oldilik, jarangsizlik, portlovchilik, burun tovushi emaslik, lablashmaganlik kabi belgilarga ega bo‘lib,

• bulardagi dastlabki 3 belgisi farqlovchi, keyingi 2 belgisi esa farqlovchi bo‘lmagan belgilar hisoblanadi.

• Chunki o‘zbek tilida t undoshi o‘rnida keyingi ikki belgiga ko‘ra oppozitsiyaga kirishadigan undosh qo‘llanilmaydi

Moskva fonologik maktabi o‘tgan asrning 30-yillarida DARS (Dmitriev, Avanesov, Reformatskiy, Sidorovlar) ilmiy markazi asosida shakllandi

• Moskva fonologik maktabi o‘tgan asrning 30-yillarida DARS (Dmitriev, Avanesov, Reformatskiy, Sidorovlar) ilmiy markazi asosida shakllandi

Moskva fonologik maktabida fonema nazariyasi.

MFMda fonema ma’lum avtonomlikka ega bo‘lgan,so‘z va morfemaning tarkibiy elementi hisoblanadi.

M

so‘z

M

Jarangli-jarangsizlik

Jarangli-jarangsizlik

Qa

.Har

R.A.Avanesov fonemalar pozitsiyasini tasnif qilar ekan pozitsiyalarni quyidagi to‘rt guruhga bo‘ladi:

Praga lingvistik maktabida fonema nazariyasi.

B

Praga

N.S.Trubetskoy

U

N.S.Trubetskoy konsepsiyasi bo‘yicha fonologik sistema leksik va grammatik ma’nolarni farqlash uchun xizmat qiladigan fonologik oppozitsiyalar (LFM bo‘yicha fonologik qarama-qarshiliklar) majmuasi sifatida talqin qilinadi. U fonologiyada asosiy rolni fonemalar emas, balki ularning ma’no farqlash funksiyasi o‘ynashini ta’kidlaydi.

• N.S.Trubetskoy konsepsiyasi bo‘yicha fonologik sistema leksik va grammatik ma’nolarni farqlash uchun xizmat qiladigan fonologik oppozitsiyalar (LFM bo‘yicha fonologik qarama-qarshiliklar) majmuasi sifatida talqin qilinadi. U fonologiyada asosiy rolni fonemalar emas, balki ularning ma’no farqlash funksiyasi o‘ynashini ta’kidlaydi.

Praga

M

P

K

U

F

I

Fonemaning

nutq

talaffuz

Fakultativ

Ayrim

Bir

nutq

talaffuz

Fakultativ

Ayrim

Foydalanilgan adabiyotlar

• 1.
• 2
• 3
• 4
• 5
• 6
• 7