Ta’minot, boshqaruv va h k. ham mavjudligi bilan

24.4. Sug‘urta syurveyerlari, aktuariylari, adjasterlari va 

 assistanslari 

 

Sug‘urta  bozorining  jadal  rivojlanishi,  sug‘urta  xizmatlariga 

bo‘lgan  talab  va  ehtiyojning  yil  sayin  oshib  borishi  tufayli 

bozorning  sug‘urtalovchilar  hamda  ularning  mijozlari  bo‘lmish 

yuridik  va  jismoniy  shaxslarga  sug‘urta  faoliyati  bilan  bog‘liq 

xizmatlarni  ko‘rsatishga  ixtisoslashgan  sug‘urta  syurveyerlari, 

---

616 

aktuariylar  kabi  yangi  muassasalarning  vujudga  kelishiga  sabab 

bo‘ldi.  

Syurveyer  inglizcha  “surveyor”  so‘zidan  olingan  bo‘lib,  bu 

tushuncha O‘zbekiston sug‘urta bozorida 1997-yildan qo‘llanilgan. 

O‘zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  2007-yil  10-apreldagi 

“Sug‘urta  xizmatlari  bozorini  yanada  isloh  qilish  va  rivojlantirish 

chora-tadbirlari  to‘g‘risida” 618-sonli  qarori  bilan  tasdiqlangan 

“Sug‘urta  bozorining  professional  qatnashchilari  to‘g‘risidagi 

Nizom”da 

sug‘urta 

syurveyerining 

vakolatlari, 

huquq 

va 

majburiyatlari 

o‘z 

ifodasini 

topdi. 

Shu 

yili 

O‘zbekiston 

Respublikasining  “Sug‘urta  faoliyati  to‘g‘risida”gi  Qonunga 

qo‘shimcha  va  o‘zgartishlar  kiritildi  va  unda  sug‘urta  bozorining 

professional  ishtirokchilari  qatori  sug‘urta  syurveyerlari  faoliyat 

yo‘nalishlarining  huquqiy  asoslari  mustahkamlandi.  Mazkur 

qonunning 9

6 

va 9

7

-moddalarida sug‘urta syurveyerining huquq va 

majburiyatlari  aniq  ko‘rsatib  qo‘yilgan  bo‘lib,  ular  quyidagilardan 

iborat: 

Sug‘urta 

syurveyeri 

quyidagilar 

bo‘yicha 

xizmatlar 

ko‘rsatuvchi,  o‘z  shtatida  tegishli  mutaxassislarga  ega  bo‘lgan 

yuridik  shaxs  yoki  professional  bilim  va  malakaga  ega  bo‘lgan 

jismoniy shaxsdir:  

sug‘urta  shartnomasi  tuzilguniga  qadar  sug‘urta  obyektini 

ko‘zdan kechirish va tekshirish;  

sug‘urta  shartnomasi  tuzilguniga  qadar  barcha  faktlarni  va 

tavakkalchilik  holatlarini  tahlil  qilish,  tavakkalchilik  darajasini 

aniqlash;  

tekshirilayotgan sug‘urta obyekti bo‘yicha xulosa tuzish.  

Sug‘urta  ekspertizasini  o‘tkazishga  vakolatli  mutaxas-

sislarning 

(ekspertlarning) 

ish 

tartibi 

sug‘urta 

syurveyeri 

tomonidan belgilanadi.  

Sug‘urta  syurveyeri  o‘z  faoliyatini  sug‘urtalovchi  (sug‘urta 

qildiruvchi) bilan tuzilgan shartnomaga muvofiq amalga oshiradi.  

Sug‘urta syurveyeri:  

sug‘urtalovchi  sifatida  sug‘urta  va  qayta  sug‘urta  qilish 

operatsiyalari o‘tkazishga;  

sug‘urta bo‘yicha vositachilik faoliyatini amalga oshirishga;  

sug‘urtalovchilarning  ustav  fondlarida  ishtirok  etishga  haqli 

emas.  

617 

Sug‘urta  syurveyeri  ishining  natijalari  bo‘yicha  hisobot 

taqdim  etiladi,  sug‘urtalovchi  (sug‘urta  qildiruvchi)  bu  hisobotdan 

sug‘urta  (qayta  sug‘urta  qilish)  shartnomasi  tuzish  chog‘ida 

foydalanishi mumkin.  

Sug‘urta  syurveyerining  hisobotida  ko‘rsatilgan  xulosalar 

mustaqil  sug‘urta  ekspertizasi  jarayonida  qayta  ko‘rib  chiqilishi 

mumkin.  

Sug‘urta syurveyeri:  

xizmatlar 

ko‘rsatiladigan 

sug‘urtalovchini 

(sug‘urta 

qildiruvchini) erkin tanlashga;  

sug‘urta  obyektini  o‘rganish  uchun  sug‘urta  qildiruvchidan 

(sug‘urtalovchidan) zarur axborotni so‘rash va olishga;  

davlat  hokimiyati  va  boshqaruvi  organlaridan,  faoliyati 

sug‘urta obyektlariga daxldor bo‘lgan boshqa tashkilotlardan zarur 

ma’lumotlarni so‘rash va olishga haqli.  

Sug‘urta  syurveyeri  qonun  hujjatlariga  va  o‘zi  tuzgan 

shartnomalarga  muvofiq  boshqa  huquqlarga  ham  ega  bo‘lishi 

mumkin.  

Sug‘urta syurveyeri:  

sug‘urta  faoliyati  to‘g‘risidagi  qonun  hujjatlari  talablariga 

rioya etishi;  

sug‘urta  ekspertizasi  o‘tkazish  uchun  taraflar  taqdim  etgan 

hujjatlarning saqlanishini ta’minlashi;  

mijozning  tijorat  sirini  yoki  boshqa  sirini  tashkil  etadigan 

ma’lumotlarning maxfiyligini saqlashi shart.  

Sug‘urta  syurveyeri  zimmasida  qonun  hujjatlariga  va  o‘zi 

tuzgan shartnomalarga muvofiq boshqa majburiyatlar ham bo‘lishi 

mumkin.  

Hozirgi  kunda  mamlakatimiz  sug‘urta  bozorida  bir  nechta 

syurveyer tashkilotlari faoliyat ko‘rsatmoqda. 

“Aktuar” 

atamasi 

“aktuariy” 

tushunchasi 

bilan 

uzviy 

bog‘langan  va  inglizcha  «actuaru»,  lotincha  «actuarmus» 

so‘zlaridan olingan bo‘lib, hisobchi, tez yozuvchi degan ma’nolarni 

anglatadi.  Aktuariyning  asosiy  vazifalaridan  biri  u  sug‘urta  turlari 

bo‘yicha  tarif  stavkalarini  hisoblash  usullarini  ilmiy  jihatdan 

asoslab  beradi.  Ma’lumki,  sug‘urta  tariflari  sug‘urtalovchilarning 

moliyaviy  jihatdan  barqaror  faoliyat  ko‘rsatishlarida  muhim  omil 

bo‘lib hisoblanadi. 

---

640 

Hayotni sug‘urta qilish tarmog‘i

111

 

 

Klass 

tartib 

raqami 

Klassning nomi 

Mazmuni va sug‘urta qilish shartlari bo‘yicha 

talablar 

I klass 

Hayot va 

annuitetlar 

Quyidagi  hollarda  sug‘urta  summalari  to‘lash 

bo‘yicha sug‘urtalovchining majburiyatlarini nazarda 

tutuvchi,  bir  yildan  ortiq  muddatga  amal  qiluvchi 

hayotni sug‘urta qilish turlari jami: 

-  sug‘urta  qilinuvchining  sug‘urta  muddati  tamom 

bo‘lgungacha 

yoki 

sug‘urta 

shartnomasida 

belgilangan yoshgacha yashashi; 

- sug‘urta qilinuvchining vafot etishi; 

shuningdek  sug‘urta  shartnomasi  amal  qilishi 

davridagi joriy to‘lovlar (annuitetlar), III klass bundan 

mustasno 

II klass 

Nikoh va tug‘ilish  Nikohga  kirishda  yoki  bola  tug‘ilganda  sug‘urta 

summasi  to‘lanishini  ta’minlovchi,  bir  yildan  ortiq 

muddatga  amal  qiluvchi  hayotni  sug‘urta  qilish 

turlari jami 

III klass 

Hayotni uzoq 

muddatli sug‘urta 

qilish 

Umrbod  renta  to‘lanishi  bilan  birgalikda  hayotni 

sug‘urta qilish turlari jami 

IV klass 

Sog‘liqni sug‘urta 

qilish 

Ko‘rsatib  o‘tilgan  sug‘urta  davri  kamida  besh  yildan 

kam 

bo‘lmagan 

muddatga 

yoki 

sug‘urta 

qilinuvchining  pensiya  yoshiga  etguniga  qadar 

belgilanishi sharti bilan baxtsiz hodisa yoki muayyan 

turdagi baxtsiz hodisa yoki kasallik yoki kasallanish 

tufayli  qattiq  shikastlanish  natijasida  mehnatga 

layoqatlilikni 

yo‘qotganda 

sug‘urta 

summalari 

to‘lanishini ta’minlovchi hayotni sug‘urta qilish turlari 

jami. Bunda shartnomada ko‘rsatilgan sug‘urta davri 

sug‘urtalovchi  tomonidan  bir  tomonlama  tartibda 

bekor qilinishi yoki o‘zgartirilishi mumkin emas. 

 

Hayotni  sug‘urta  qilish  bo‘yicha  tarif  stavkasi  va  sug‘urta 

summasini hisoblashda, sug‘urta hodisalari sodir bo‘lish ehtimolini 

aniqlashda  hayotiylik  jadvali  muhim  o‘rin  tutadi.  Ushbu  jadval  ilk 

marta  angliyalik  olim  Galley  tomonidan  1693-yilda  yaratilgan  va 

e’lon  qilingan.  Hayotiylik  jadvali  turli  demografik  ko‘rsatkichlar 

joylashgan ustunlardan iborat bo‘lib, aholi statistikasi ma’lumotlari 

asosida tuziladi. 

Hayotiylik  jadvali  ma’lumotlari  asosida  insonlarning  qancha 

yoshgacha  yashash  ehtimolini  aniqlash  mumkin.  Statistik 

qonuniyatlar  o‘lim  hodisasi  ro‘y  berish  ehtimolini  inson  yoshiga 

bog‘liqligini  tasdiqlaydi.  Bola  dunyoga  kelgandan  keyin  uning 

dastlabki  yillarida  o‘lim  hodisasi  yuz  berishi  ko‘payishi,  so‘ngra 

                                                 

111

 O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2002 yil 27 noyabrdagi “Sug‘urta xizmatlari bozorini yanada 

rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” 413-son qarori asosida tasdiqlangan. 

625 

kecha-kunduz  qabul  qilinishini  tashkil  etishi  va  sug‘urta 

shartnomasi  doirasida,  taqdim  etilgan  sug‘urta  polisi  asosida 

sug‘urta  qildiruvchilarga  (sug‘urtalangan  shaxslarga)  zarur 

yordam ko‘rsatishi;  

sug‘urta  hodisalarini  ko‘rib  chiqish  va  tartibga  solish  chora-

tadbirlarini ko‘rishi shart.  

Assistans  zimmasida  qonun  hujjatlariga  va  o‘zi  tuzgan 

shartnomalarga  muvofiq  boshqa  majburiyatlar  ham  bo‘lishi 

mumkin. 

 

Hozirgi  kunda  respublikamizda  “Bovar Service”, “Global 

Assist”, “Insurance Assist Group”, “O‘zbekinvest  Assistans” 

assistans 

xizmatlarini 

ko‘rsatuvchi 

tashkilotlar 

faoliyat 

ko‘rsatmoqda.