Ta’minot, boshqaruv va h k. ham mavjudligi bilan

 

23.4. Davlat qarzi. Ichki va tashqi qarzlar 

 

Davlat  tomonidan  qarziy  faoliyatning  amalga  oshirilishi 

natijasida  davlat  qarzi  vujudga  keladi.  Jismoniy  va  yuridik 

shaxslar,  xorijiy  davlatlar,  xalqaro  tashkilotlar  va  xalqaro 

huquqningboshqa  subyektlari  oldida  vujudga  kelgan  hukumatning 

qarziy 

majburiyatlariga 

davlat 

qarzi 

deyiladi. 

O‘zbekiston 

---

574 

joylashtirish 

hamda 

eski 

qarzni 

qaytarib, 

investor 

o‘z 

yo‘qotmalarini kamaytirishi mumkin. 

Qarzlarni qaytarishning ikki usuli bo‘lishi mumkin: 

•  bir vaqtning o‘zida; 

•  qismlarga bo‘lib. 

Agar  qarzlar  qismlarga  bo‘linib  qaytarilayotgan  bo‘lsa, 

qaytarish muddatlari bo‘yicha qarz summalarining taqsimlanishiga 

ko‘ra quyidagi uch variant bo‘lishi mumkin: 

1) aniqlangan davr, masalan, 4 yil ichida teng qismlarga bo‘lib 

qaytarish.  Bu  holda,  masalan,  qarzning  summasi  10  mln.  so‘m 

bo‘lsa, har yili 2,5 mln. so‘mdan qaytariladi; 

2)  oshib  boriladigan  qismlarda.  Masalan,  birinchi  yil  1  mln. 

so‘m, ikkinchi  yilda  –  2 mln. so‘m, uchinchi  yilda  –  3 mln. so‘m  va 

to‘rtinchi  yilda  –  4 mln. so‘m. Qarzdorning  daromadlari  yildan-yilga 

o‘sib  (oshib)  borayotgan  paytda  bu  tizim  juda  qulay  hisoblanadi. 

Masalan,  boshqa  sharoitlar  teng  bo‘lgan  taqdirda,  ishbilarmonlik 

faolligining  oshishi  natijasida  soliq  tushumlari  o‘sishi  ko‘zda  tutiladi 

yoki  qurilishga  qarz  mablag‘lari  jalb  qilingan  obyekt,  sekin-astalik 

bilan  o‘z  quvvatiga  ega  bo‘la  borib, yildan-yilga  kattaroq  summada 

foyda keltira boshlaydi; 

  3)  pasayib  boradigan  qismlarda.  Masalan,  birinchi  yilda  –  4 

mln.  so‘m,  ikkinchi  yilda  –  3  mln.  so‘m,  uchinchi  yilda  –  2  mln. 

so‘m  va  h.k.  Bunday  tizim  qarzdorning  daromadlarini  pasayishi 

yoki  xarajatlarining  ortishi  kutilayotgan  paytda  afzalliklarga  ega  va 

ustuvor ahamiyat kasb etadi.