Ta’minot, boshqaruv va h k. ham mavjudligi bilan

Vaqtincha  mehnatga  qobiliyatsizlik  nafaqasi  quyidagi 

hollarda beriladi: 

•  vaqtincha  mehnat  qobiliyatini  yo‘qotish  bilan  bog‘liq 

kasallikda (shikastlanishda); 

•  sanatoriy-kurortlarda davolanganda; 

•  kasallangan oila a’zosini parvarishlash zarur bo‘lganda; 

•  karantinda; 

•  sil  yoki  kasb  kasalligi  tufayli  vaqtincha  boshqa  ishga 

o‘tkazilganda; 

•  mehnat  qobiliyatini  tiklash  yoki  yasama  a’zo  (protez) 

qo‘ydirish uchun reabilitatsiya muassasalariga yotqizilganda. 

Vaqtincha  mehnatga  qobiliyatsizlik  nafaqasini  tayinlash 

uchun  faqat  belgilangan  tartibda  berilgan  vaqtincha  mehnatga 

layoqatsizlik  varaqasi  (kasallik  varaqasi)  asos  bo‘ladi.  Vaqtincha 

mehnatga  qobiliyatsizlik  bo‘yicha  nafaqa  mehnat  qobiliyati 

yo‘qolgan  birinchi  kundan  to  u  tiklangunga  qadar  yoki  tibbiy-

mehnat  ekspertiza  komissiyasi  (TMEK)  tomonidan  nogironlik 

belgilangunga  qadar,  hatto  bu  davrda  xodim  bilan  mehnat 

shartnomasi bekor qilingan hollarda ham beriladi. 

Oliy,  o‘rta  maxsus,  kasb-hunar  ta’lim  muassasalarini, 

magistratura,  aspirantura,  klinik  ordinatura,  doktoranturani 

tamomlagan  va  belgilangan  tartibda  ishga  yuborilgan  shaxslarga 

nafaqa  ular ishga chiqishi lozim bo‘lgan kundan boshlab  beriladi. 

Ish  haqi,  sutkalik  va  ko‘chish  bo‘yicha  xarajatlarni  olish  huquqiga 

ega  bo‘lgan  xodimga  ish  joyiga  borayotgan  davrda  boshlangan 

mehnatga 

qobiliyatsizlik 

kunlari 

uchun 

nafaqa 

to‘lanadi. 

Xodimning  mehnatga  qobiliyatsizlik  kunlari  yillik  (asosiy  va 

qo‘shimcha)  ta’til  davriga  to‘g‘ri  kelgan  hollarda,  vaqtincha 

mehnatga  layoqatsizlik  varaqasida  ko‘rsatilgan  barcha  kunlar 

uchun nafaqa to‘lanadi. 

---

576 

Respublikasining  “Byudjet  tizimi  to‘g‘risida”gi  qonunida  davlat 

qarziga  “davlat  qarzi  –  davlat  tomonidan  ichki  mablag‘ni  va 

xorijdan mablag‘ jalb qilish natijasida vujudga kelgan O‘zbekiston 

Respublikasi majburiyatlarining yig‘indisi”dir deb, ta’rif berilgan.  

Joylashtirilish joyiga qarab davlatning qarzlari ikkiga bo‘linadi: 

•  davlat ichki qarzlari; 

•  davlatning tashqi qarzlari. 

Davlat  tomonidan  ichki  mablag‘larni  jalb  qilish  natijasida 

vujudga  kelgan  O‘zbekiston  Respublikasi  majburiyatlarining 

yig‘indisiga  davlat  ichki  qarzlari  deyiladi.  Davlat  tashqi  qarzlari 

deyilganda  esa  davlat  tomonidan  xorijdan  mablag‘  jalb  qilish 

natijasida 

vujudga 

kelgan 

O‘zbekiston 

Respublikasi 

majburiyatlarining  yig‘indisi  tushuniladi.  Bu  qarzlar  qarziy 

instrumentlari,  joylashtirilish  shartlari,  kreditorlarining  tarkibi  va 

qarzning valyutasiga nisbatan bir-biridan farq qiladi. 

Davlatning  ichki  qarzlari  davlat  tomonidan  ichki  mablag‘larni 

jalb  qilish  jarayonida  vujudga  keladi.  Davlat  tomonidan  ichki 

mablag‘larni  jalb  qilish  aktivlarni  ichki  manbalardan  (rezident-

yuridik  va  jismoniy  shaxslardan)  jalb  etish  hamda  buning 

natijasida  O‘zbekiston  Respublikasining  qarz  oluvchi  sifatidagi 

yoki  qarz  oluvchi  rezidentlarning  o‘z  kreditlarini  (qarzlarini) 

to‘lashiga  kafil  sifatidagi  majburiyatlari  vujudga  kelishini  anglatadi. 

Odatda, davlat o‘z rezidentlari oldidagi moliyaviy majburiyatlarini o‘z 

vaqtida  bajara  olmagan  davrda  ham  ichki  qarz  vujudga  keladi. 

Masalan,  biror  bir  korxona  ijtimoiy  obyektni  o‘zining  yoki  jalb 

qilingan mablag‘lari hisobiga quradi. Ammo, davlat u korxonani o‘z 

vaqtida  moliyalashtirib  bera  olmaydi.  Shuningdek,  byudjet 

muassaslarida  faoliyat  ko‘rsatayotgan  ishchi-xodimlarga  ish  haqi 

bir,  ikki  oylab  berilishi  kechikadi.  Mana  shunday  vaziyat  qaror 

topgan  sharoitda  ham  davlatning  vaqtinchalik  ichki  qarzi  payda 

bo‘ladi.  Bunda  noxush  holatlar  O‘zbekistonda  1994-2000  yillarda 

qisman qaror topgan edi.  

Shunga  o‘xshash,  davlatning  tashqi  qarzlari  ham  davlat 

tomonidan  xorijdan  mablag‘  jalb  qilish  jarayonida  vujudga  keladi. 

Davlat  tomonidan  xorijdan  mablag‘  jalb  qilish  aktivlarni  xorij 

manbalaridan (xorijiy davlatlardan, norezident yuridik shaxslardan 

va  xalqaro  moliya  tashkilotlaridan)  jalb  etish  hamda  buning 

natijasida  O‘zbekiston  Respublikasining  qarz  oluvchi  sifatidagi  yoki 

qarz  oluvchi  rezidentlarning  o‘z  kreditlarini  (qarzlarini)  to‘lashiga 

kafil sifatidagi majburiyatlarining vujudga kelishini bildiradi. 

561 

ishtirok  etsa  qonuniy  hisoblanadi.  Fuqarolar  yig‘ini  tomonidan 

ehtiyojmand  deb  e’tirof  etilgan  oila  nafaqa  yoki  moddiy 

yordamning faqat bir turini olish huquqiga ega. 

Quyidagilar  bolali  oilalarga  nafaqalar,  bola  parvarishi 

bo‘yicha  nafaqalar  va  moddiy  yordam  to‘lovlarini  mablag‘  bilan 

ta’minlash manbalari hisoblanadi: 

•  mahalliy byudjetlar mablag‘lari; 

•  byudjetdan  tashqari  manbalar  (jamoat  va  xayriya 

jamg‘armalari,  korxonalarning  mablag‘lari,  fuqarolarning  ixtiyoriy 

xayr-ehsonlari va boshqalar). 

Bolali  oilalarga  nafaqa,  bola  parvarishi  bo‘yicha  nafaqa  va 

moddiy  yordam  har  bir  oila  a’zosiga  o‘rtacha  oylik  jami  daromad 

miqdori  jami  daromad  aniqlanayotgan  davr  uchun  belgilangan 

eng  kam  oylik  ish  haqining  1,5  baravardan  ortiq  bo‘lmagan 

oilalarga tayinlanadi. 

Quyidagilar bolali oilalarga nafaqa, bola parvarishi bo‘yicha 

nafaqa va moddiy yordam olishda ustunlik huquqiga ega: 

•  ota-onasining ikkisini ham yo‘qotgan, bolalar tarbiyasi bilan 

esa qarindoshlar shug‘ullanayotgan oilalar; 

•  ota-onalardan biri yoki har ikkisi ham nogiron bo‘lgan oilalar; 

•  14  yoshgacha  bo‘lgan  ikki  va  undan  ortiq  bolalarni 

tarbiyalayotgan,  boshqa  qarindoshlardan  alohida  yashayotgan 

beva ayollar (beva erlar); 

•  nogiron bolasi (bolalari) bo‘lgan oilalar; 

•  bolani  (bolalarni)  to‘liq  bo‘lmagan  oilada  tarbiyalayotgan 

onalar  (otalar).  Bunda  bolaning  amalda  to‘liq  bo‘lmagan  oilada 

ona  (ota)  tomonidan  tarbiyalanishini  fuqarolarning  o‘zini  o‘zi 

boshqarish organi belgilaydi; 

•  ota-onalardan  biri  yoki  har  ikkisi  ishsiz  bo‘lgan  va  ish 

izlovchi  sifatida  bandlikka  ko‘maklashish  markazlarida  hisobda 

turgan oilalar; 

•  yolg‘iz pensionerlar. 

Bolali  oilalarga  nafaqa,  bola  parvarishi  bo‘yicha  nafaqa  va 

moddiy yordam ariza beruvchining o‘zini o‘zi boshqarish organiga 

murojaat  qilgan  oyning  keyingi  oyidan  boshlab  to‘lanadi.  Bola 

parvarishi  bo‘yicha  nafaqani  kelgusida  ham  olishga  muhtojligi 

bo‘lgan taqdirda uni olgan shaxs to‘lovlarning avvalgi o‘n ikki oylik 

muddati tugashidan bir oy oldin, bola ikki yoshga to‘lgunga qadar 

ushbu nafaqani uzluksiz to‘lanishini davom ettirish masalasini hal 

---

562 

etish  uchun  belgilangan  tartibda  fuqarolar  yig‘iniga  takroran 

murojaat  etish  huquqiga  ega.  Bolali  oilalarga  nafaqa  va  moddiy 

yordam  to‘lashning  belgilangan  muddati  tugagandan  so‘ng  ariza 

beruvchi  nafaqa  va  moddiy  yordam  to‘lashni  yangi  muddatga 

davom ettirilishini so‘rab ariza bilan murojaat qilish huquqiga ega. 

Bolali  oilalarga  nafaqa  va  moddiy  yordam  olish  uchun  ariza 

oldingi  davrda  tayinlangan  nafaqa  va  moddiy  yordam  to‘lash 

muddati  tugayotgan  oydan  keyingi  oyga  beriladi.  Takroriy 

murojaatlarni  ko‘rib  chiqish  umumiy  belgilangan  tartibda  amalga 

oshiriladi. 

Bolali 

oilalarga 

nafaqa 

va 

moddiy 

yordam 

ariza 

beruvchining  doimiy  yashash  (ro‘yxatdan  o‘tish)  joyi  bo‘yicha 

fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organi tomonidan oila boshlig‘i 

yoki  boshqa  muomalaga  layoqatli  oila  a’zosining  yozma  arizasi 

asosida,  bola  parvarishi  bo‘yicha  nafaqa  esa  –  bolaning  onasi 

yoki uning o‘rnini bosuvchi shaxsning arizasi asosida tayinlanadi. 

Alohida  hollarda,  oilada  muomalaga  layoqatli  a’zolar  bo‘lmagan 

taqdirda  nafaqa  va  moddiy  yordam  oila  a’zolarining  yozma 

arizasisiz  fuqarolarning  o‘zini  o‘zi  boshqarish  organi  raisining 

taqdimnomasi  bo‘yicha  tayinlanishi  mumkin.  Bolali  oilalarga 

nafaqa  va  moddiy  yordam  ariza  beruvchining  doimiy  yashash 

(ro‘yxatdan  o‘tish)  joyi  bo‘yicha  fuqarolarning  o‘zini  o‘zi 

boshqarish  organi  tomonidan  oila  boshlig‘i  yoki  boshqa 

muomalaga  layoqatli  oila  a’zosining  yozma  arizasi  asosida,  bola 

parvarishi bo‘yicha nafaqa esa – bolaning onasi yoki uning o‘rnini 

bosuvchi shaxsning  arizasi asosida tayinlanadi. Alohida hollarda, 

oilada muomalaga layoqatli a’zolar bo‘lmagan taqdirda nafaqa va 

moddiy  yordam  oila  a’zolarining  yozma  arizasisiz  fuqarolarning 

o‘zini  o‘zi  boshqarish  organi  raisining  taqdimnomasi  bo‘yicha 

tayinlanishi mumkin. 

Bolali  oilalarga  nafaqa,  bola  parvarishi  bo‘yicha  nafaqa  va 

moddiy  yordam  tayinlash  to‘g‘risidagi  ariza  uch  bosqichda  ko‘rib 

chiqiladi. 

Birinchi  bosqichda  maxsus  komissiya  ariza  berilgan 

sanadan  boshlab  uch  kun  muddatda  ariza  beruvchi  tomonidan 

fuqarolarning  o‘zini  o‘zi  boshqarish  organiga  taqdim  etilgan 

ma’lumotlar  asosida  oilaning  a’zosiga  to‘g‘ri  keladigan  o‘rtacha 

oylik jami daromad miqdorini aniqlaydi. 

575 

bo‘yicha  umumdavlat  dasturlarini  amalga  oshirishning  maqsadga 

muvofiqligini aniqlaydi. 

Davlat  byudjetining  doimiy  yoki  xronologik  tarzda  defitsitliligi 

va  yuqori  darajadagi  davlat  qarzlarining  mavjudligi  hozirgi 

sharoitda sanoati rivojlangan barcha davlatlarga xosdir. Davlatning 

kredit  ekspansiyasi  natijasida  boshqa  qarz  oluvchilar  moliyaviy 

bozordan  siqib  chiqarilayapti,  kreditga  nisbatan  bo‘lgan  yuqori  foiz 

stavkalari  hamon  saqlanib  qolmoqda.  Davlat  qarzlariga  xizmat 

qilish  bo‘yicha  katta  xarajatlar  soliq  tushumlarining  katta  qismini 

o‘ziga  tortayapti.  Shuning  uchun  ham  byudjet  defitsiti  va  davlat 

qarzini  qisqartirish  sanoati  rivojlangan  mamlakatlar  boshqaruv 

organlari  tomonidan  eng  dolzarb  masalalardan  biri  sifatida  e’tirof 

etilayapti.