Ta’minot, boshqaruv va h k. ham mavjudligi bilan

Korxona  va  tashkilotlarning  daromadi  (foydasi)dan 

olinadigan  soliq.  Bozor  munosabatlari  sharoitida  daromad 

(foyda)ning roli keskin oshishi munosabati bilan undan olinadigan 

soliq  nafaqat  fiskal  funksiyani  bajarishi,  balki  ishlab  chiqarish 

samaradorligini  oshirishga  ham  ta’sir  ko‘rsatishi  kerak.  Bu  soliq 

davlat  byudjetining  muhim  daromadlaridan  biri  hisoblanadi. 

Quyidagilar uni to‘lovchilardir: 

•  yuridik  shaxslar  (shu  jumladan,  davlat  byudjeti  tashkilotlari 

ham),  shuningdek,  mamlakat  hududida  xorijiy  kapital  ishtirokida 

tuzilgan yuridik shaxslar ham; 

•  korxonalarning  alohida  tugallangan  balansi  va  hisobvarag‘i 

bo‘lgan filiallari va shunga o‘xshash boshqa bo‘linmalari; 

•  soliqqa  tortishning  soddalashtirilgan  tizimiga  o‘tmagan  kichik 

korxonalar. 

Bu  soliq  uchun  korxonalarning  yalpi  daromadi  (foydasi) 

soliqqa  tortish  obyekti  bo‘lib  xizmat  qiladi.  Uning  tarkibi  quyidagi 

elementlardan tashkil topadi: 

•  mahsulotni  sotish,  ishlarni  bajarish  va  xizmatlarni 

ko‘rsatishdan olingan daromad (foyda); 

•  asosiy  fondlar  va  boshqa  mol-mulkni  sotishdan  olingan 

daromad (foyda); 

•  realizatsiyadan  tashqari  operatsiyalardan  olingan  daromad 

(foyda)lar (bu operatsiyalar bo‘yicha xarajatlar chegirilgan). 

Mahsulot  (ish,  xizmat)ni  sotishdan  olingan  daromad  (foyda) 

mahsulotni  sotishdan  olingan  tushum  bilan  (QQS  va  aksizlarsiz) 

mahsulotni  ishlab  chiqarish  va  sotish  xarajatlari  o‘rtasidagi  farq 

sifatida  aniqlanadi.  Mahsulot  tannarxiga  kiritiladigan  xarajatlar 

tarkibi  mamlakat  hukumati  tomonidan  tasdiqlangan  “Xarajatlar 

tarkibi  to‘g‘risida”gi  nizomga  muvofiq  belgilanadi.  Soliqqa  tortish 

maqsadlarida aniqlanadigan asosiy fondlar va boshqa mol-mulkni 

sotishdan  olingan  daromad  (foyda)  shu  fondlar  va  mol-

mulklarning  sotish  bahosi  va  ularning  boshlang‘ich  (yoki  qoldiq) 

qiymati  o‘rtasidagi  farq  (inflyatsiya  indeksiga  oshirilgan  qayta 

baholashni  hisobga 

olgan  holda)  ko‘rinishida  hisoblanadi. 

Realizatsiyadan  tashqari  operatsiyalardan  olingan  daromad 

---

396 

•  mol yetkazib beruvchidan schyot-fakturalar olinganda. 

QQSni  to‘lash  muddatlari  soliq  summasining  hajmiga  bog‘liq: 

soliq  summasi  qanchalik  katta  bo‘lsa,  uni  to‘lash  muddati 

shunchalik  tez  bo‘lmog‘i  lozim.  Ayrim  hollarda  QQSni  to‘lashning 

quyidagi uch muddatlari belgilanishi mumkin: 

•  yirik korxona va tashkilotlar soliqni uch muddatda (15, 25 va 

keyingi oyning 5-kunlarida) to‘lashi mumkin; 

•  o‘rta  korxonalar  –  har  oyda  bir  marta  (keyingi  oyning  20-

kunidan kechikmagan holda); 

•  uncha katta bo‘lmagan va kichik korxonalar – har chorakda 

(hisobot  choragidan  keyingi  oyning  20-kunidan  kechikmagan 

holda). 

QQSni  to‘lovchilar  hisobot  davrida  to‘langan  soliq  summalari 

to‘g‘risida  o‘zlari  joylashgan  joydagi  soliq  organiga  belgilangan 

muddatlarda va tartibda hisob-kitoblarni taqdim etishlari kerak.