Ta’minot, boshqaruv va h k. ham mavjudligi bilan

 

16.2. Davlat byudjetining daromadlari 

 

Davlat byudjetining daromadlari

66

 mamlakat yalpi ichki (milliy) 

mahsulotini taqsimlash va qayta taqsimlash umumiy jarayonining 

elementlaridan biri bo‘lib, ular oraliq (tranzit) xaraktyerga ega. Ular 

yuridik  va  jismoniy  shaxslarga  tegishli  bo‘lgan  daromadlar  va 

jamg‘armalarning  bir  qismini  byudjetga  o‘tkazilishi  natijasida 

vujudga  keladi.  Davlat  byudjeti  daromadlarining  moddiy-

buyumlashgan  mazmunini  davlatning  ixtiyoriga  borib  tushgan  pul 

mablag‘lari  tashkil  etadi.  Bu  moliyaviy  (byudjet)  kategoriyaning 

namoyon  bo‘lish  shakli  byudjetga  borib  tushuvchi  turli  soliqlar, 

to‘lovlar, yig‘imlar, bojlar va ajratmalardan iborat. 

Miqdoriy  jihatdan  davlat  byudjetining  daromadlari  yaratilgan 

yalpi  ichki  (milliy)  mahsulotda  (milliy  daromadda)  davlatning 

ulushini  ko‘rsatadi.  Ularning 

absolyut  hajmi 

va 

salmog‘i 

mamlakatning  yalpi  ichki  (milliy)  mahsuloti  (milliy  daromadi)ning 

umumiy hajmi, u yoki bu davrda davlatning oldida turgan siyosiy, 

iqtisodiy,  ijtimoiy,  mudofaa  va  boshqa  vazifalar  bilan  belgilanadi. 

Ana  shularga  muvofiq  davlat  byudjetida  mablag‘larni  yig‘ish 

miqdori va ularni undirishning shakl va usullari aniqlanadi. 

Davlat  byudjeti  daromadlarini  shakllantirish  jarayonining 

quyidagi prinsiplarga asoslanishi maqsadga muvofiqdir: 

                                                 

66

  “Davlat  byudjetining  daromadlari”  iborasi  byudjetga  undirilayotgan  soliqlar,  to‘lovlar,  bojlar,  ajratmalar  va  

boshqa shunga o‘xshash barcha daromadlarni  o‘z ichiga oladi. 

---

368 

•  Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  davlat  byudjetining  xarajatlari 

uning daromadlari bilan uzviy bog‘langanmi? 

•  Hozirgi  sharoitda  davlat  byudjeti  xarajatlarining  konkret 

tarkibi va ularning tuzilmasi qanday? 

•  Byudjetdan moliyalashtirishning mazmunini aytib bering. 

•  Byudjetdan  moliyalashtirishning  umumiy  prinsiplarini  aytib 

bering. 

•  Amaliyotda 

byudjetdan 

moliyalashtirishning 

qanday 

shakllaridan foydalanilmoqda? 

•  “Davlat  byudjetining  xarajatlari”  va  “Davlat  xarajatlari” 

iboralari bir xil ma’noni anglatadimi? 

•  Davlat byudjeti defitsitini qanday tushunasiz? 

•  Davlat  byudjeti  defitsiti  vujudga  kelishining  eng  umumiy 

sabablarini bilasizmi? 

•  Davlat  byudjeti  defitsiti  vujudga  kelganda  unga  nisbatan 

strategik  yondashuv  (strategiya)  nimalarga  alohida  e’tibor  berishni 

taqozo etadi? 

•  Davlat  byudjeti  defitsiti  darajasini  kamaytirish  yoki  unga 

barham  berish  borasida  amalga  oshirilishi  lozim  bo‘lgan  chora-

tadbirlarning asosiy yo‘nalishlarini aytib bering. 

•  Davlat  byudjeti  defitsitini  moliyalashtirishning  asosiy 

manbalarini aytib bering. 

•  Davlatning ichki va tashqi qarzlarini qanday tushunasiz? 

•  Davlat ichki qarzlarining tarkibini tushuntirib bering. 

•  Davlat tashqi qarzlari tarkibiga nimalar kiradi? 

•  Davlat byudjeti defitsitini moliyalashtirishning barcha manbalari 

qanday guruhlardan tashkil topadi? 

•  Davlat  byudjeti  defitsitini  moliyalashtirishning  ichki  manba-

larini aytib bering. 

•  Davlat  byudjeti  defitsitini  moliyalashtirishning  tashqi  man-

balari nimalardan iborat? 

•  Mamlakatning qarz majburiyatlari qanday shakllarda bo‘lishi 

mumkin? 

•  “Davlat  byudjeti  defitsiti”, “Davlat  byudjeti  kamomadi”, “Davlat 

byudjeti  taqchilligi”, “Davlat  byudjeti  yetishmovchiligi”  iboralarining 

ma’nosi bir xilmi? 

353 

Davlat 

byudjetining 

kapital 

xarajatlari 

innovatsion 

va 

investitsion faoliyatga yo‘naltirilgan xarajatlardir. Bu xarajatlarning 

tarkibiga: 

 a)  tasdiqlangan  investitsion  dasturga  muvofiq  harakatdagi 

yoki yangidan tashkil etilayotgan yuridik shaxslarga investitsiyalar 

uchun mo‘ljallangan xarajatlar; 

b)  yuridik  shaxslarga  investitsion  maqsadlar  uchun  davlat 

byudjeti kreditlari sifatida beriladigan mablag‘lar; 

d)  kengaytirilgan  takror  ishlab  chiqarish  bilan  bog‘liq  bo‘lgan 

kapital ta’mirlashni amalga oshirish xarajatlari va shu bilan bog‘liq 

bo‘lgan boshqa xarajatlar; 

e)  amalga  oshirilishi  davlat  mulkiga  tegishli  bo‘lgan  mulk 

miqdorini  oshirish  yoki  uni  yangidan  yaratishga  olib  keladigan 

xarajatlar; 

f)  davlat  byudjeti  xarajatlarining  iqtisodiy  turkumlanishiga 

muvofiq davlat byudjetining kapital xarajatlari tarkibiga kiritiladigan 

boshqa xarajatlar. 

Davlat  byudjetining  kapital  xarajatlari  tarkibida  Taraqqiyot 

byudjeti shakllantirilishi mumkin.