|
XYuSning
boshqa
maqsadlariga
erishish
uchun
foydalaniladigan
resurslarning
pul
qiymati
XYuSning
xarajatlari deyiladi.
“Xarajatlar” tushunchasi “tannarx” tushunchasiga nisbatan
kengroq hisoblanadi. Chunki tannarx umumiy xarajatlarning bir
qismini (oddiy takror ishlab chiqarish xarajatlarini) o‘zida aks
ettiradi.
Mahsulot (ish va xizmat) tannarxi mahsulot (ish va xizmat)ni
ishlab
chiqarish
(ko‘rsatish)
jarayonida
foydalaniladigan
xomashyo, materiallar, yoqilg‘i, energiya, asosiy fondlar, mehnat
resurslari va ularni ishlab chiqarish hamda realizatsiya qilish
boshqa xarajatlarining qiymatiy bahosidan iborat. Amaliyotda
“mahsulotning umumiy tannarxi” va “mahsulot birligining tannarxi”
tushunchalari mavjud.
Iqtisodiyotning turli tarmoqlarida (sanoat, qishloq xo‘jaligi,
savdo, umumiy ovqatlanish, qurilish va b.) ishlab chiqarilayotgan
mahsulotning
tannarxi
tarkibiga
xarajatlarni
aks
ettirish
(kiritish)ning o‘ziga xos xususiyatlari mavjud. Tannarxga
kiritiladigan xarajatlarning tarkibi, bir tomondan, hayotga tatbiq
etilayotgan soliq siyosatiga va ikkinchi tomondan, iqtisodiyotning
ahvoli (holati) va tarkibiy tuzilishiga bog‘liq.
XYuS faoliyatining shart-sharoitlari va yo‘nalishlariga bog‘liq
ravishda xarajatlar quyidagi ikki yirik guruhga bo‘linadi:
• ishlab chiqarish va sotish bilan bog‘liq xarajatlar;
• sotishdan tashqari xarajatlar;
Ishlab chiqarish va sotish bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlar
tarkibiga, odatda, quyidagilar kiritiladi:
• mahsulotlarni tayyorlash, saqlash va yetkazib berish, ishlarni
bajarish, xizmatlarni ko‘rsatish, tovar (ish, xizmat, mulkiy
huquq)larni sotib olish va sotish xarajatlari;
263
• Asosiy ishlab chiqarish fondlarining chiqish (chiqib ketish)
koeffitsiyenti qanday aniqlanadi?
• Asosiy kapital doiraviy aylanishining samaradorligi nimalarni
oldindan aniqlab (belgilab) beradi?
• Aylanma kapital nimani o‘zida ifodalaydi va u XYuS
balansining qanday nomlangan bo‘limida aks ettiriladi?
• Aylanma kapital qanday guruhlarga bo‘linadi?
• Aylanma kapital qanday funksiyalarni bajaradi va ularni
qanday shakllarda amalga oshiradi?
• Aylanma kapitalning tarkibiy tuzilmasini uni funksional
jihatdan qanday ikki tashkil etuvchi belgilab (aniqlab) beradi?
• Tarkibiy tuzilma jihatidan aylanma kapitalning natural-buyum
shakllariga nimalar kiradi?
• Aylanma kapitalning tarkibiy tuzilmasini tashkil etuvchi
muomala fondlarining tarkibini aytib bering.
• Aylanma
mablag‘lar
(kapital)ni
shakllantirish
va
moliyalashtirish manbalari nimalardan iborat?
• Aylanma
mablag‘lar
(kapital)ni
shakllantirish
va
moliyalashtirishning o‘z manbalari tarkibiga nimalar kiradi?
• O‘z mablag‘lariga tenglashtirilgan manbalarni aytib bering.
• Qarz mablag‘lar tarkibiga nimalar kiradi?
• Aylanma
kapitalning
foydalanish
samaradorligini
xarakterlovchi umumlashtiruvchi ko‘rsatkichlar nimalardan iborat
va ular qanday aniqlanadi?
• Sof aylanma kapitalni qanday aniqlash mumkin?
• Sof aylanma kapitalni boshqarishning natijaliligini nima
xarakterlab beradi va u qanday aniqlanadi?
• Aylanma mablag‘larni boshqarishda ularni likvidlik darajasi
bo‘yicha strukturizatsiya qilish maqsadlari uchun likvidlilikning
qanday ko‘rsatkichidan faol foydalaniladi va ularni aniqlash tartibi
qanday?
• Bozor
iqtisodiyoti
sharoitida
aylanma
kapitaldan
foydalanishning samaradorligi qanday omillarga bog‘liq?
• Aylanma kapitalni norma (me’yor)lashtirish deyilganda
nimalar tushuniladi va unga ko‘ra aylanma mablag‘lar qanday
guruhlarga bo‘linadi?
• Norma (me’yor)lashtiriladigan aylanma mablag‘larning
tarkibiga nimalar kiradi?
264
• Norma (me’yor)lashtirilmaydigan aylanma mablag‘larning
tarkibi nimalardan iborat?
• Moddiy aylanma mablag‘larni rejalashtirishning asosini nima
tashkil etadi?
• Aylanma mablag‘larni norma (me’yor)lashtirish jarayoni
qanday bosqichlardan iborat?
• Ishlab chiqarish zaxiralarining me’yori(normasi) nimalardan
iborat va u, eng avvalo, nimalarga bog‘liq?
• Me’yor nimalarga nisbatan o‘rnatiladi (belgilanadi)?
• Qandaydir bir resurslarning zaxiralariga avanslashtiriladigan
aylanma mablag‘lar normativining formulasi qanday ko‘rinishga
ega?
• Xususiy normativlar qanday omillarning hisoblanishi
natijasida vujudga keladi?
• Yig‘ma (jamlangan) normativ qanday hosil bo‘ladi?
• Xomashyo, materiallar va yarim tayyor mahsulotlarning
alohida turlari bo‘yicha zaxiralarning kunlik (kundagi) normasi
qanday
zaxiralar
summalarini
inobatga
olib
o‘rnatiladi
(belgilanadi)?
• Transport zaxirasining mazmunini tushuntirib bering.
• Tayyorlov zaxirasi nimalarga bog‘liq?
• Texnologik zaxira nima va u qanday normalar asosida
hisoblanadi?
• Zaxiraning kunlardagi normasi qanday summalarning
yig‘indisidan iborat?
• Tugallanmagan
ishlab
chiqarish
bo‘yicha
aylanma
mablag‘larni me’yorlashtirish qanday ko‘rsatkichlar bo‘yicha
amalga oshiriladi va u qanday formula yordamida aniqlanadi?
• Ishlab chiqarish siklining davomiyligi (uzoqligi) nimalar bilan
belgilanadi?
Do'stlaringiz bilan baham: | 
