Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №6

Ulug‘ 
Turkistonim,
 oltin
dalalar” [4, B. 248] misrasida ajratib ko‘rsatilgan sifatlovchilardan 
ulug‘ o‘z ma’nosida – oddiy sifatlash, oltin so‘zi esa ko‘chma ma’noda – istiorali 
(metaforik) 
sifatlash 
bo‘lib, 
o‘zidan 
keyingi 
Turkistonim, 
dalalar 
so‘z(sifatlanmish)lari belgisini aniqlab, sifatlab kelmoqda. 

---

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №6 
86 
Istioraviy sifatlashlar ichida ba’zan zid ma’noli tushunchalarni yonma-yon 
keltirib, ta’sirchan ifodalar yaratish usuli – 
oksimoron
ham uchrab turadi, masalan: 
muzlagan olov [4, B. 162], uyg‘ongan uyqu, sanqigan jasad, yerga cho‘kkan 
osmonlar [4, B. 263] kabi. 
Jonlantirish
odamga xos belgilarni jonsiz hodisa va buyumlarga ko‘chirish 
usuli bo‘lib, u ikki xil ko‘rinishda yuzaga keladi [Qarang: 3, B. 333]: 
1) tashxis
– shaxsga xos sifatlarni jonsiz hodisa va buyumlarga ko‘chirish: 
“Кечки қуёш турмаклар сочин” [4, B. 28], “Майсалар эгилиб ўқийдир китоб” [4, 
B. 65]; 
2) intoq
– hodisa va buyumlarni nutq egasi qilib ko‘rsatish: “Майсалар 
шивирлар, ҳайқиради тоғ... “Ахир мен аламман” - чинқирар алам… “Уйғон, 
уйғон, – дея инграйди наво, - Сенга бу Ватандир, сенга туркий тил” [4, B. 204], 
Бир лаҳза оҳ тортиб қўядир офтоб [4, B. 65], Шивирлар, ҳайқирар бепоён 
денгиз [4, B. 154]. 
Jonlantirish 
san’atining 
tashxis 
(shaxslantirish) 
turi 
asosida 
metafora(istiora)larning istiorali sifatlash qolipida kelishi ko‘p uchraydi: “
Vahshiy
dunyo, 
qonxo‘r
dunyo quturdi” [4, B. 230]. Ushbu istiorali sifatlash (
Vahshiy
dunyo, 
qonxo‘r
dunyo) negizida dunyo obrazini jonlantirish orqali badiiy estetik zavq berish 
barobarida emotsional-ekspressiv vazifa bajarilgan. 
Yuqoridagi fikrlarimiz umumlashmasini quyidagi jadvalda ko‘rishimiz mumkin: