Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №6

shirin
” [4, B. 159] misrasida 
shakar, qo‘zim va shirin so‘zlari 
METAFORA
dir. Negaki ular o‘xshatish asosida 
ko‘chma ma’no ifodalagan bo‘lib, bu yerda fikr shakar yoki qo‘zi haqida emas, balki 
shakardek shirin, qo‘zidek jajji va yoqimtoy bolasiga ona shirin, ya’ni yaxshi tush 
ko‘rishni tilamoqda. Shunga ko‘ra majoziy ma’no bilan majoziy obrazni qorishtirib 
yubormaslik lozim. 
Ramz (timsol, simvol) 
ham ko‘chimning keng tarqalgan turlaridan biridir. 
Kitobxon anglashi murakkabroq bo‘lgan mavhum axloqiy, ma’naviy sifatning shu 
sifatlarga ko‘proq ega bo‘lgan narsa va jonivorlar orqali ifodalanishiga ramz deyiladi. 
U xalqaro atamashunoslikda timsol yoki simvol atamalari bilan ham yuritiladi. 
Bulbul – oshiq ramzi, kabutar – tinchlik, tulki – ayyorlik va munofiqlik, ayiq – go‘l, 
laqmalik, bo‘ri – qonxo‘rlik, chumchuq – chaqimchilik ramzi, islom dini ramzi esa 
hilol sifatida qadimdan qo‘llanib kelinadi [Qarang: 3, B. 58, 337]. 
“Badiiy adabiyotda tashbeh, istiora, sifatlash, paralellik, ma’lum darajada 
simvolik xislatga egadir. Masallardagi jonlantirishlar, ertaklardagi allegorik xislatlar 
va, umuman, allegoriya – badiiy simvolikaning ko‘rinishlari” [3, B. 337] hisoblanadi. 
Ammo ularga ayni bir narsa deb qarash jiddiy xatoga olib boradi.
 
Shu o‘rinda ta’kidlash joizki, garchi sifatlash va jonlantirish (tashxis) alohida 
badiiy tasvir vositasi hisoblansa ham, ba’zan ular metafora bilan yonma-yon kelib 
qolishi mumkin. Har qanday vaziyatda ularni aralashtirib yubormaslik talab etiladi. 
Quyida shu xususida to‘xtalib o‘tamiz: 
Sifatlash (epitet)
deganda, predmet (buyum, voqea-hodisa) yoki kishilarning 
belgi-xususiyat, xislatlarini aniqlab keluvchi (sifatlovchi, izohlovchi) so‘z yoki 
so‘zlar qo‘shilmasini tushunamiz [3, B. 332]. Aniqroq aytganda, u 
“SIFATLOVCHI+SIFATLANMISH” kognitiv modelida namoyon bo‘ladi. 
Sifatlovchilar o‘z ma’nosida bo‘lsa, oddiy sifatlash, agar ko‘chma ma’noda 
qo‘llangan bo‘lsa, istioraviy (metaforik) sifatlash deyiladi. Masalan, “