Talipov bobir alisherovich hududlar iqtisodiy salohiyatini oshirish orqali mahalliy budjetlar daromad bazasini mustahkamlash

2.1.-rasm.Mahalliy byudjetlar daromadlarining guruhlanishi

23

 

Har  yili  davlat  byudjeti  parametrlarini  belgilashda  har  bir  viloyat  uchun 

umumdavlat  soliqlarining  har  bir  turi  bo‘yicha  ajratmalar  me‘yori  belgilanadi. 

Umumdavlat  soliqlaridan  ajratmalar  me‘yorining  yillik  o‘zgarishi  soliqq 

                                        

23

 

O‘zbekiston  Respublikasining Byudjet Kodeksi asosida talaba tomonidan tayyorlandi.  

Mahalliy  byudjetlar  daromadlari 

Mahalliy  byudjetlarga  biriktirilgan 

mahalliy  soliqlar, yig‘imlar,  bojlar 

va  boshqa majburiy  to‘lovlar 

Umumdavlat  soliqlar, 

yig‘imlari  va bojlaridan 

me‘yorlar  asosidagi  ajratmalar

 

Yuqori  byudjetlardan  byudjet 

dotatsiyalari,  subventsiyalari  va 

byudjet  ssudalari 

Davlat  mulki ob‘ektlaridan 

foydalanishdan  daromadlar 

Yuridik  va jismoniy  shaxslardan  hamda 

chet  davlatlardan  qaytarilmaydigan  pul 

tushumlari 

Meros olish, hadya  etish 

huquqi  bo‘yicha  davlat 

mulkiga  o‘tgan  mablag‘lar 

Boshqa  daromadlar 

 

---

35 

 

daromadini boy va kambag‘al hududlar orasida qisman qayta taqsimlashni ko‘zda 

tutadi.  Biroq  bunday  mexanizm  mahalliy  hokimliklarni  hududlarning  iqtisodiy  va 

soliq  bazasini  rivojlantirishda  rag‘batini  pasaytiradi,  ularni  soliq  tushumlarini 

yaxshilashdan  manfaatdor  etmaydi.  Bunday  yondashuv  moliyaviy  rejalar  va 

hududlarni  ijtimoiy-iqtisodiy    rivojlantirishning  uzoq  muddatli  dasturlarini  ishlab 

chiqish imkoniyatini  istisno qiladi.   

          Har  yili  davlat  byudjeti  parametrlarini  belgilashda  har  bir  viloyat  uchun 

umumdavlat  soliqlarining  har  bir  turi  bo'yicha  ajratmalar  me'yori  belgilanadi. 

Umumdavlat 

soliqlaridan 

ajratmalar 

me'yorining 

yillik 

o'zgarishi 

soliq 

daromadini  boy  va  kambag`al hududlar orasida qisman qayta taqsimlashni ko'zda 

tutadi.  Fikrimcha,  bunday  mexanizm  mahalliy  hokimliklarni  hududlarning 

iqtisodiy  va  soliq  bazasini  rivojlantirishda  rag`batini  pasaytiradi,  ularni  soliq 

tushumlarini  yaxshilashdan  manfaatdor  etmaydi.  Bunday  yondashuv  moliyaviy 

rejalar  va  hududlarni  ijtimoiy-iqtisodiy    rivojlantirishning  uzoq  muddatli 

dasturlarini  ishlab  chiqish  imkoniyatini  cheklab  qo`yadi.      Mahalliy 

byudjetlarning  mavqeini  yanada  oshirish  hukumatning  byudjet  siyosatini 

samaradorligini  oshirishda  xizmat  qiladigan  muhim  omil  ekanligi  ahamiyatga 

molikdir.  Biz  yuqorida  mahalliy  byudjet  daromadlari  haqida  umumiy  ma`lumot 

oldik.  Endi  mahalliy  byudjetlar  daromadlarining  davlat  byudjeti  daromadlaridagi 

salmog`ini  tahlil  qilish  uchun quyidagi  1– jadval  ma'lumotlaridan  foydalanamiz. 

2.1-  jadval  ma'lumotlaridan  ko'rinib  turibdiki,  O'zbekiston  Respublikasi 

davlat  byudjeti  daromadlari  keyingi  yillarda  zanjirli  ravishda  o'sib  borgan. 

Shuningdek,  bir  vaqtning  o'zida  mahalliy  byudjetlarning  daromadlari  davlat 

byudjeti  daromadlariga  nisbatan  ancha  ildamroq  oshgan,  ya'ni  2011  yilda 

mahalliy  byudjetlar  daromadlari  6924409,3  mln.  so'mni  tashkil  qilgan  bo'lsa, 

2012  yilda  bu  ko'rsatkich  8535616,1  mln.  so'mni  ya`ni  Davlat  byudjeti 

daromadlariga  nisbatan  41,4%  ni  tashkil  qilgan.  Lekin  shunday  bo'lishiga 

qaramasdan,  mahalliy  byudjetlar  daromadlarining  davlat  byudjetidagi  salmog`i 

Respublika  byudjetining  davlat  byudjetidagi  salmog`iga  nisbatan  past  bo'lib 

qolmoqda,  2013  yilda  bu  ko'rsatkich  10497431,0  mln.  so`mni  tashkil  etib,  jami 

---

36 

 

Davlat 

byudjeti 

daromadlariga 

nisbatan 

41,8% 

ni 

tashkil 

etishi 

kutilmoqda.Shunga  qaramasdan,  2013  yilda  Respublika  byudjeti  daromadlarining 

Davlat  byudjeti  daromadlaridagi  ulushining  pasayishi  ijobiy  holat  hisoblanib,  bu 

esa  o`z  navbatida  mahalliy  byudjetlar  daromadlar  bazasining  mustahkamlanishiga 

olib keladi.