I BOB. RAQAMLI PEDAGOGIKA QOIDALARI
1.1.
Zamonaviy ta’lim muhitida an’anaviy va “raqamli” pedagogika.
An’anaviy va “raqamli” pedagogika tushunchasi. Ularning tahlili.
Ilmiy-texnik inqilob yangi voqelik sifatida yangi tushunchalarning paydo
bo‘lishiga olib keldi, shu jumladan raqamli iqtisodiyot, raqamli san’at, raqamli
pedagogika, raqamli tibbiyot va boshqalarni o‘z ichiga oladi.
Hayot sohalaridagi “raqamli” sifatlari raqamli kompyuter texnologiyalari bilan
chambarchas bog‘liqligini ko‘rsatadi, bu sohaning o‘zi ham aniq bir mutaxassisning
rivojlanishi uchun yangi imkoniyatlar ochadi. Shu nuqtai nazardan qaraganda,
dastlab “raqamli pedagogika” axborot-kompyuter ta’limi texnologiyalari, ya’ni
zamonaviy texnik o‘qitish vositalaridan foydalangan holda pedagogik faoliyatni
anglatardi.
Masalan, agar ilgari ma'ruza materialini vizualizatsiya qilish uchun, proektorlar
keng qo‘llanilgan bo‘lsa, bu sizga o‘quv filmlari yoki shaffof filmlarni ijobiy filmga
bosilgan ramkalarni ko‘rsatish orqali mavzuni og‘zaki tushuntirishga yordam
beradi, keyin 1990-yillarning o‘rtalarida bosh projektor ishlatilgan. O‘rniga
PowerPoint yoki boshqa elektron taqdimot muharririda tayyorlangan vizual
materialni namoyish qilish imkonini beradigan elektron proyektor o‘rnatildi. Agar
diaproektorning imkoniyatlari faqat statik tasvirlar (chizmalar, fotosuratlar,
chizmalar va boshqalar) va ularga tushuntirish sarlavhalarini ko‘rsatish bilan
chegaralangan bo‘lsa, biz bilganimizdek prezentatsiyalar nafaqat statik, balki
harakatlanuvchi tasvirlarni ham ishlatishga imkon beradi. Multimediya fondlarining
keng doirasini birlashtirgan animatsiyalar. Bugungi kunda kompyuterlar, elektron
platalar, uzoqdan ishlash yoki o‘qish uchun platformalar g‘ayrioddiy narsa bo‘lmay
qoldi. Bu bosqich o‘tgan asrning 60-90-yillaridan keyin texnik o‘quv vositalarini
joriy qilishning mantiqiy davomi va yangi bosqichi bo‘lib, shunda kodoskop- shaffof
asl nusxadagi tasvirlarni katta hajmda aks ettirish uchun mo‘ljallangan optik qurilma
ishlatilganday tuyuldi. O‘sha davrdagi ekran, avtomatlashtirilgan nazorat va o‘quv
mashg‘ulotlari va boshqa texnik yangiliklar o‘quv jarayonining samaradorligini
oshiradi yoki hatto o‘qituvchilarni texnik qurilmalar bilan almashtirishga imkon
6
beradi. Biroq, faqat texnologiya, uslubiy yordamsiz va sifatli kontentsiz,
shuningdek, undan qanday foydalanishni biladigan o‘qituvchilarsiz, ta’lim va ta’lim
sifatini ta’minlay olmaydi.
Raqamli pedagogikaning zamonaviy kontseptsiyasi ta’lim va ta’lim sifatini
yaxshilash uchun raqamli vositalardan foydalanishga asoslangan. Bu ta'rifda asosiy
narsa "o‘qitish va o‘qitish sifatini yaxshilash", ya’ni raqamli pedagogika- bu
zamonaviy raqamli texnologiyalarni pedagogik faoliyatda qo‘llash emas, balki
o‘qitish qachon, qaysi bosqichda va qanday amalga oshirilishini bilishdir.
Foydalanish sifat o‘zgarishiga olib keladi.
Yangi texnologiyalarning paydo bo‘lishi va ulardan foydalanish siklini
o‘rganib, tadqiqotchilar texnologik innovatsiyalarni izchil ishlab chiqish va amalga
oshirishning bir necha bosqichlarini ajratib ko‘rsatishadi.
Har bir bosqich mutaxassislar va jamiyat tomonidan ma'lum bir yangilikka har
xil qiziqish bilan tavsiflanadi.
Birinchi bosqichda- texnologik tetiklanish bosqichi (inglizcha "trigger" dan-
tetik, hodisa, qurilma, tizimni ishga tushiruvchi mexanizm), bu yangilikning birinchi
nashrlari paydo bo‘ladi.
Keyingi bosqichda- haddan tashqari umidlarning cho‘qqisi- “mo‘'jiza”, yangi
texnologiyadan inqilobiy o‘zgarishlar kutilmoqda va ular uni ommaviy ravishda
joriy etishga harakat qilmoqdalar.
Uchinchi bosqich- illuziyalardan qutulish- bu texnologiyani ommaviy joriy
etish bilan bog‘liq professional muammolarni aniqlash bilan tavsiflanadi; aynan shu
bosqichda tanqidiy nashrlar paydo bo‘ladi, bunda professionallar yangi texnologiya
bilan bog‘liq kamchilik va muammolarni qayd etishadi.
Keyingi bosqich kamchiliklarni bartaraf etish bilan tavsiflanadi- kamchiliklarni
baholash va ehtimol bartaraf etish bo‘yicha tadqiqotlar olib borilmoqda; yangi
texnologiyadan
foydalanish
usullari
takomillashtirilmoqda
va
sinovdan
o‘tkazilmoqda; turli sohalarda innovatsiyalarni joriy etish va ulardan samarali
foydalanish uchun kadrlar tayyorlanmoqda.
7
Oxirgi bosqich- mahsuldorlik platosi yoki texnologiyaning etukligi; Bu erda
professional hamjamiyat texnologiyani haqiqiy zarurat deb biladi, eyforiyasiz, uning
qadr-qimmati, imkoniyatlari va cheklanishlarini baholaydi va undan foydalanish
uchun emas, balki ongli ravishda foydalanadi, qachon va qanday sifat o‘zgarishiga
olib kelishini. Bu sikl “aldamchi sikl” deb nomlanadi.
Tadqiqotchilarning fikricha, hozirgi vaqtda raqamli pedagogika uchinchi
bosqichga, raqamli texnologiyalarning imkoniyatlari, afzalliklari va samaradorligini
ob'ektiv baholash bosqichiga o‘tmoqda- bir tomondan, jiddiy ilmiy ma’lumotlarning
yo‘qligi bilan bog‘liq muammolar va xavflar, boshqa tomondan ta’limning barcha
bosqichlarida ularni global tatbiq etishga yondashuvlar mavjud.
Raqamli pedagogika an'anaviy pedagogikaning tamoyillarini o‘zgartiradi va
to‘ldiradi, ularni zamonaviy voqelikka moslashtiradi. Raqamli ta’lim jarayonining
asosiy tamoyillari quyidagilardan iborat:
1.
hukmronlik printsipi- o‘quvchining raqamli ta’lim muhitida mustaqilligi va
o‘quvchining o‘z o‘quv yo‘lini aniqlash va tashkil qilishda o‘qituvchining rolini
kamaytirish;
2.
shaxsiylashtirish tamoyili- o‘quv jarayonining individualizatsiyasi, o‘z
maqsadlarini, strategiyasini, vositalarini, o‘rganish tezligini belgilash;
3.
maqsadga muvofiqlik printsipi- maqsadlarga samarali erishishga hissa
qo‘shadigan texnologiyalardan foydalanish;
4.
moslashuvchanlik
va
moslashuvchanlik
printsipi-
o‘quvchining
ehtiyojlarini inobatga olgan holda, mashg‘ulotlar davomida strategiyalar, vositalar,
o‘rganish tezligining avtomatik o‘zgarishi;
5.
muvaffaqiyat printsipi- materialning assimilyatsiyasini nazorat qilishning
samarali usullaridan foydalanish;
6.
hamkorlik va o‘zaro muloqotda o‘rganish tamoyili- o‘qituvchi va talabalar
o‘rtasidagi muloqotni, muloqotni real vaqtda ham, kechiktirilgan rejimda ham
qo‘llash;
7.
amaliyotga yo‘naltirilgan tamoyil- olingan bilimlarni hayotda qo‘llash
imkoniyatlarini hisobga olish;
8
8.
murakkablikni oshirish printsipi- bilimlarning tizimli xarakteri;
9.
ta’lim muhitining to‘yinganlik tamoyili- ta’limni shaxsiylashtirish uchun
ma’lumotlarning haddan tashqari ko‘pligi;
10.
polimodallik printsipi (multimediya)- axborotni taqdim etishning turli
usullaridan foydalanish;
11.
inklyuziv baholash tamoyili-o‘quv jarayonida o‘quvchini baholash va
o‘zini o‘zi baholash mexanizmlarining mavjudligi.
Shunday qilib, raqamli pedagogika jarayonning samaradorligi va ta’lim
natijalarini yaxshilash uchun raqamli texnologiyalar imkoniyatlaridan foydalanishni
nazarda tutadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |