Ta'lim vazirligi

O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus
ta'lim vazirligi
Termiz davlat universiteti
Iqtisodiyot va turizm fakulteti
Moliya va moliyaviy texnologiya yo'nalishi
2-bosqich 320-guruh talabasi
Roziqov Behruzning
Bank ishi fanidan tayyorlagan

MUSTAQIL ISHI

Mavzu: Tijorat banklarining balansdan tashqari operatsiyalari

Talaba : Roziqov Behruz
O'qituvchi : Gadoyev So'hrob

TERMIZ-2022

MAVZU: TIJORAT BANKLARINING BALANSDAN TASHQARI OPERATSIYALARI
Reja
1.Tijorat banklardagi turli operatsiyalar klassifikatsiyasi va tarkibi
2.Trast operatsiyasi bo’yicha tashkilotlarning o’zaro majburiyatlari.
3.Trast asosida amalga oshirilayotgan xizmat va operatsiyalarni amalga oshirish tartibi.
4.Xulosa

1. Tijorat banklardagi turli operatsiyalar klassifikatsiyasi va tarkibi

Tijorat bankining balansdan tashqari operatsiyalari deganda pul mablag’larining harakati bilan bevosita bog’liq bo’lmagan, ammo kelgusida bank uchun ma’lum bir talab va majburiyatlarni yuzaga keltiradigan operatsiyalar tushuniladi.
Mamlakatimizda «Banklar va bank faoliyati to’g’risida»gi qonunga asosan banklar moliyaviy universal sifatida namoyon bo’ladilar. Ushbu qonun va boshqa normativ xujjatlariga asoan banklar o’z daromadlari va risklari differentsiyalash ishlarini olib boradilar. Yana shu bilan birga bosh o’z kapitalini ko’paytirish yo’llarini izlamokdalar. Bulardan asosiysi bankda turli xizmatlarni ko’rsatishdir. Bankning turli xizmatlarini ko’rsatishi uning xajmiga bevosita bogliqdir. Chunki bank qanchalik katta bo’lsa u shuncha ko’p operatsiyani amalga oshirish imkoniga ega bo’ladi. Ammo bank qanchalik ko’p xizmat to’rini amalga oshirsa, unda bu xizmatlarni boshqara olmaslik riski, xarajatlarni samarali nazorat qilish riski hamda bank xizmatlarini qiymatini oshishiga olib keladi.
Ammo banklar o’z likvidligini hamda daromadni diverfikatsiya qilishga majbur. Shuning uchun banklar asosiy xizmatdan boshqa xizmatlarni amalga oshiradi.
Trast operatsiyalari banklarga quyidagi imtiyozlarni beradi.
Operatsiya o’tkazish jarayonida Tijorat banlari uzoq muddatli moliyaviy mablag’larga yo’l ochiladi va ularni birjada Qimmatli qog’ozlarga quyish mumkin.
Tijorat operatsiyalari tijorat banklari tomonidan mijozlarning ishonchi asosida olib boriladi va qonun bilan cheklanmaydi.
Tijorat banklari va boshqa banklarning operatsiyalari o’tkazish jarayonida mukofot oladi va o’z foydasi manbasinidiversifikatsiya qiladi hamda o’zini tusatdan moliyaviy xrisklardan ximoya qiladi.
Bank trast operatsiyalarida o’zining mablag’lari bilan emas balki, umuman begona kapital bilan ishtirok etadi. Asosiy risk qimmatbaho qogozga quyilma qo’ygan shaxsga to’shadi Bank faqat javobgar hisoblanadi.
Ushbu operatsiyalarning barchasi banklarning balansdan tashqari operatsiyalaridir. Chunki bu operatsiyalar bank tsavi balansidan tashqarida hisobi yuritiladi. Ammo ulardan to’shadigan daromad umumiy balans daromadiga kushib hisoblanadi.
Ko’pchilik rivojlangan davlatlar tijorat banklari yaqin yillarda komission daromad olishga qaratilgan balansdan tashqari faoliyatni sezilarli darajada kengaytirdilar. Mazkur faoliyat kengayishi an’anaviy kreditlash sohasidagi qisqarishlar bilan bog’liq.
1980 yillardan rivojlangan mamlakatlar bank amaliyotida banklarning balansdan tashqari operatsiyalari keng rivojlandi. Ushbu operatsiyalar bankning balans hisobvaraqlarida aks ettirilmaydi, ammo yuqori foyda keltiradi. Tijorat banklari balansdan tashqari operatsiyalarini amalga oshirishda moliyaviy resurslar foydalanmay o’zining imidjini, nomini sotish yo’li bilan mijozlarga kafolat berishi va ular faoliyatidagi risklarni sug’urtalashni amalga oshiradi.
Tijorat banklari balansdan tashqari operatsiyalari kelib chiqishining asosiy sabablari quyidagilar:
⦁ Banklararo raqobat sharoitida bank daromadlarining qisqarish tendentsiyasi kuzatilganligi.
⦁ Tijorat banklari kredit portfeli sifatining pasayishi (qishloq xo’jaligi va energetika sohasida);
⦁ Nazorat organlari tomonidan tijorat banklari kapitali etarliligiga qo’yiladigan talablarning oshirilishi.
Balansdan tashqari operatsiyalarni amalga oshirish qanday afzalliklarga ega:
⦁ tijorat banklarining qo’shimcha foizsiz daromadlarining keng o’sishini ta’minlaydi;
⦁ riskli aktivlarning bir qismini balansdan tashqariga chiqarish yo’li bilan bank moliyaviy holatining umumiy kartinasini yaxshilaydi;
⦁ moliyaviy resurslarni joylashtirmay daromad olishi imkoniga ega bo’ladi.

2.Trast operatsiyasi bo’yicha tashkilotlarning o’zaro majburiyatlari.

Tijorat banklarining balansdan tashqari operatsiyalarini 2 yirik guruhga bo’lishimiz mumkin:
⦁ Shartnomaviy majburiyatlar bo’yicha operatsiyalar;
⦁ Qo’shimcha ma’lumot (informatsion xisobvaraqlar) beruvchi operatsiyalar.Yuqorida ko’rsatkichlarni bankning boshqa operatsiyalari jumlasiga kiritadi
Shartnomaviy majburiyat operatsiyalari – mijozning iltimosiga (talabiga) ko’ra ma’lum xizmatni kelajakda bajarilishini bankning o’z zimmasiga olishidir.
Ushbu operatsiyada bank va mijoz o’rtasidagi shartnomaga muvofiq, belgilangan muddatlarda resurslar ajratish yoki to’lovlarning o’z muddatida amalga oshirilishi ta’minlanadi. Bu holatda mijozdan komission haq olish evaziga bank o’ziga majburiyatlarni oladi va mijozni riskdan sug’urtalaydi.
Shartnomaviy majburiyatlarga nimalar qanday operatsiyalar kiradi?
⦁ Savdo bitimlari bo’yicha majburiyatlar;
⦁ Bank kafolatlari.
Savdo bitimlari bo’yicha majburiyalar odatda, banklar tomonidan qo’llaniladigan tijorat akkreditivi bilan bog’liq. Bunda akkreditiv ochgan bank uchinchi tomonga to’lovlarning to’lanishini kafolatlaydi. Shuningdek, mazkur operatsiyada trattalar aktseptlanishi orqali ham to’lovlar amalga oshirilishi mumkin.
Ushbu operatsiyalarning barchasi banklarning balansdan tashqari operatsiyalari jumlasiga kiradi. Ishonchli mulk (egasi) (trast)- ishonchli trast ta’sischisi, - ishonchli mulkdor (shaxs)- va benefislar (manfaatdor ist’emolchi).
Uchinchi shaxs bo’lib - benefislar va mulk egasi (trast ta’sischisi) bo’lishi mumkin.

3.Trast asosida amalga oshirilayotgan xizmat va operatsiyalarni amalga oshirish tartibi.

Trast operatsiyalarini boshqarish quyidagi alohida va birga (aktiv) operatsiyalarini o’z ichiga olishi mumkin:
Saqlash;
Ishonch bildiruvchi shaxs vakolatini bildirish (majlislarda qatnashish); Daromad va investitsiyalarni boshqarish;
Aktivlarni sotish va sotib olish;
Zaymlarni jalb qilish va qoplash, Qimmatli qog’ozlar birlamchi chiqarish va joylashtirish; Yuridik shaxsni tashkil qilish, qayta tashkil qilish va likvidatsiya qilish;
Mulkni foydalanishga berish (sovga, vorisga).
Mijozning shaxsiy bank raqamini yuritish, kassa, moliya ho’jaligi, majburiyatlar bo’yicha hisob kitoblarni amalga oshirish;
Korxonadagi tasodifiy xolatlar, bashoratlar payitida korxonani vaqtinchalik boshqarish; Umuman:
⦁ xususiy shaxslarga xizmat.
⦁ Tijorat korxonalariga xizmat.
⦁ Notijorat tashkilotlariga xizmat.
⦁ Majburiyatlar (uzoq muddatli)
⦁ Aktsiya
⦁ ko’zgalmas mulk
⦁ Chet el aktsiyalari
⦁ Sotib olish sharti bilan aktivlar sotish
⦁ Venchur kapitali
⦁ Optsion
⦁ Fyucherslar.
Banklarning balansdan tashqari bajaradigan funktsiyalari ikkiga bo’linadi.
To’g’ri funktsiyalari - mulk javobgarligini oladi, hisoblash, xujjatlashtirishni bajaradi. Diskresiya - o’zining xoxishiga ko’ra investitsion qarorlarni amalga oshirish mumkin.
Daromadlari to’g’ri gonorar va mukofot xizmatlar uchun
sum - trast aktivlari summasiga xajmidan kat’iy belgilangan yoki o’zgaruvchan foiz asosida mukofot olish.
Trast operatsiyalarini o’zaro karama-karshi zachet asosida olib borish, mijozning hisob varagidan majburiy ravishda pulni undirish mumkin emas.
Qimmatbaho metallar bilan operatsiyalar:
⦁ qimmatbaho metallar sotib olish va sotish bilan bog’liq operatsiyalar;
⦁ qimmatbaho metallarni jamg’armaga jalb qilish operatsiyalari;
⦁ qimmatbaho metallar va toshlarni saqlash va transportirovka qilish;
⦁ qimmatbaho metallar va qimmatbaho toshlarga kredit berish yoki ularni garavga asosida kredit berish.
⦁ eksport operatsiyalari.
Overnayt-uik end paytida mablag’larni quyish. Metall miqdori x baho x foiz stavkasi (%-yil)kun
360x100
Qimmatli qog’ozlar bilan bog’liq risklar:
Baho riski, Qimmatli qog’ozlar toshlar va metallarning bahosini o’zgarishi.
Likvidligining riski. Muddati va xajmini muvozanatini to’g’ri olib borilmasligini yoki to’g’ri kelmasligini natijasida risk paydo bo’ladi.
Huquqiy risk. Bank faoliyatiga bog’liq bo’lgan normativ xujjatlarni qabul qilishi natijasida oladigan zarar.
4.Xulosa
O’zbekiston Respublikasida xo’jalik korxonalari sezilarli qismining moliyaviy holatining beqarorligini, investitsion xarajatlarni moliyalashtirish manbalaridan foydalanish imkoniyatlarining jiddiy tarzda cheklanganligini hisobga olib, ularning faoliyatini lizing asosida moliyalashtirishni maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz.
Moliyaviy lizing - o’z mohiyatiga ko’ra lizing ob’ektining barcha qiymatini to’lashni taqozo etadi. Bunda lizing asosida egalik qilish hamda foydalanish maqsadida ijaraga berilayotgan mulkning muddati to’liq amortizatsiya muddatiga yaqinlashadi. Lizing shartnomasi amal qilayotgan muddat mobaynida lizing beruvchi tashkilot lizing to’lovlari vositasida mulkning barcha qiymatini o’ziga qaytaribgina qolmay, balki bundan foyda ham oladi.