қаратилмасдан, эр кишига (манус) ҳокимият ёки «мушт» (кулак) беришни,
яъни хотин киши устидан эрнинг ҳукмронлигини ўрнатиш мақсадидан келиб
чиққан.
Император Канулей қонунларига (445 йиллар) асосан патриций ва
плебейлар ўртасида никоҳ муносабатларига йўл қўиилмаган, ҳамда шундай
муносабат Рим фуқароси ва перегринлар ўртасида ҳам мавжуд бўлган.
Император Август қонунларига биноан, озод туғилган шахслар билан
озодликка қўйиб юборилган шахслар ўртасида, Рим фуқаролари билан
актрисалар, фохишалар ҳамда қўшмачилар билан никоҳ тузишга рухсат
берилмаган, яъни никоҳ тузиш ман этилган.
Рим давлатида никохнинг тугатилиш асослари, эр — хотиндан бирининг
вафот этиши билан, эр —хотиннинг бирини озодлик ҳолатларини йўқотиши
натижасида ёки суд томонидан оғир жазога тортилиши, рухий ва жисмоний
томондан «ақли норасо» деб топилган ва ажрашиш муносабатларининг
рўёбга чиқиши билан никоҳ тугатилган деб ҳисобланган.
Рим давлатининг синфий даврида никоҳдан ажратиш озод бўлиб, эр ва
хотиннинг биргаликдаги розилиги, ўз ҳоҳишларига биноан ажратиларди.
Ундан ташқари, бир тарафлардан бирининг истаги билан ҳам ажратилган.
Мутлоқ монархия даврига келиб никоҳдан ажратиш анча мураккабликка
эга бўлди. Император Юстиниан томонидан қабул қилинган қонунларга
асосан, икки тарафнинг розилиги асосида тузилган никохдан ажратиш ман
этилди. Лекин бир томонлама эркни изхор қилиш натижасида никоҳдан
ажралишга қатъий сабаблар, яъни эр ва хотиннинг бир —бирига хоинлиги,
бевафолиги ёки эрининг ёки хотинининг ҳаётага суиқасд уюштириш ёки айб
билан боғлиқ бўлган ҳаракатларни амалга оширган бўлсалар, катта жаримани
тўлаб никохдан ажралишига розилик берилган.
Никохдан ажралиш усулларидан яна бири, эр ва хотин томонидан айб
харакатлари бўлмаган тақдирда ҳам, бирининг ^^инсий алоқага
лаёқатсизлиги ҳамда диний вакиллар билан бутунлай монастирга ўтиш
ихтиёрини танлаган бўлса, бундай холатларда ҳам никоҳдан ажратиш
мумкин эди.
Гай Институциясида кўрсатилганидек, никохдан ҳеч қачон эр ва
хотиннинг жаҳли чиққан пайтида ажратилиши мумкин эмаслигини
таъкидлайди. Ўз эридан ажрашган хотин —бева «хафачилик» йилини (траур
йили) ўтказиб, янги турмушга чиқиши мумкин бўлган, аммо ахлоқ, одат
нормалари талаб этган ҳамда олдинги эридан агар ҳомиладор бўлган бўлса, 6
ой ичида фарзанд кўришлиги лозим бўлган ва бу муносабатлар хотин
кяшининг софдил, яъни бошқа шахслар билан алоқада бўлмаганлигини
кўрсатган, ҳамда у 18 ойдан кейин никоҳга чиқа олган. Эри ўлган аёл бўлса,
икки йил ўтгандан кейин никоҳ қуриши мумкин бўлган. Янги эрга чиққан
хотин, болаларининг манфаатини ўйлаган ҳолда янги оилага олдинги эридан
қолган мулкларни унга ўтказмаслик ва бермаслиги лозим бўлган.
Do'stlaringiz bilan baham: