Таълим вазирлиги

 
3. Банкларда рискларнинг намаён бўлиши ва аҳамияти. 
Рискларнинг намоён бўлиши, уларнинг ижобий жиҳатдан аҳамияти 
банк менежментида бир нечта вариантларга эга. Банк маҳсулотларининг 
кўплаб сифат тавсифномалари уларни шакллантириш, бутлаш, қўллаб-
қувватлаш ва тузатишлар киритишда риск омиллари тўлароқ ва аниқроқ 
ҳисобга олинган ҳолларда ҳақиқатда аҳамиятли, реал, атроф-муҳит 
шароитлари ва эҳтиёжларига мос келадиган бўлади. Бу амалда банк 
операцияларининг барча турлари – ҳам пассив, ҳам актив операцияларга 
тааллуқлидир. Айрим сифат тавсифномалари бевосита рискларни бошқариш 
билан боғлиқ бўлади. Бошқалар эса уларнинг билвосита таъсирини ҳисобга 
олади. Биринчи турдагилар қаторига, масалан, қуйидагиларни киритиш 
мумкин: 
А) Актив операциялар учун: 
– кредитларни қайтариш (таъминлаш ёки қоплаш) учун қатъий 
белгилаб қўйилган муқобил пул оқимлари; 
– ҳужжатлаштиришнинг оширилган ёки мос келадиган даражалари; 

---

97 
– тавсифнома барқарорлигини ҳимоя қилиш (жарима чоралар, 
конверсия) ва ҳокозолар; 
Б) Пассив операциялар учун: 
– фоиз ставкаларини тегишлича ўзгартириш имконияти; 
– муддатида олдин олиб қўйишдан ҳимоя қилиш; 
– талаб қилиб олингунча омонатлар ва депозитлар асосий 
кўрсаткичларининг автоматик равишда ўзгариши ва ҳокозолар 
Шу билан бирга, иккинчи гуруҳнинг аҳамияти бундан паст эмас, балки 
янада турли-туман бўлиб, бунда рисклар самарали менежментда қуйидаги 
пассив операциялар тавсифларигатаъсир кўрсатади: 
– фоизлар ва тариф сеткалари, комиссион тўловлар; 
– омонатлар ва депозитлар ҳажми, минимал бадаллар, лимитлар; 
– муддатлар ва уларнинг ўзгартириш эҳтимоллари; 
– номинатсиялар (миллий ёки хорижий валюта, металл ва ҳокозолар) 
ва уларни бутлаш ва конверсиялаш имконияти; 
– фоизлар ҳисоблаш тартиби; 
– омонат (депозит) маблағларидан қисман фойдаланиш имконияти; 
– устувор мижозлар, тармоқлар, ресурсларни мужассам этиш 
минтақаларни аниқлаш ва ҳокозолар. 
Ўз-ўзидан савол туғилади: нима сабабдан банкларни рисклар орқали 
тартибга солишни талаб этилади? Чунки банк фаолиятининг барқарорлиги ва 
молиявий жиҳатдан мустаҳкамлиги тижорат банкида шакллантирилган риск-
менежмент тизимининг самарадорлигига боғлиқ. 
Айни пайтда, банк фаолияти барқарорлигини иқтисодий табиатини 
ўрганишга қаратилган тадқиқотлар банк рискларини бошқариш тизимини 
шакллантириш контсептсиясини ишлаб чиқиш ва жорий қилиш заруратини 
кўрсатмоқда. 
Банк рискларини самарали бошқариш ўз навбатида банк фаолиятидаги