Таълим вазирлиги

Назорат учун саволлар: 
1. Риск менежменининг моҳияти? 
2. Риск менежментининг функциялари? 
3. Рискларни бошқариш услублари қанақа? 
4. Рискка таъсир этувчи омиллар? 
5. Риск менежмент бошқарув объекти ва субъекти нима? 
4-МАВЗУ:
МОЛИЯВИЙ РИСКЛАРНИ БАҲОЛАШ УСУЛЛАРИ 
РЕЖА: 
1. 
Молиявий рискларнинг таснифланиши; 
2. 
Молиявий рискларни баҳолашда қўлланиладиган усуллар 
моҳияти; 
3. 
Молиявий рискларни баҳолашда математик усуллардан 
фойдаланиш; 
Таянч сўз ва иборалар: 
- Молиявий рисклар; 
- бозор риски; 
- ликвидлик риски; 
- фоиз риски;
- кредит риски; 
- валюта риски; 
- Риск қиймати; 
- Эмпирик миқдор; 
- Вариация миқдори; 
- Оптимал миқдор; 
 

---

36 
1. Молиявий рискларнинг таснифланиши. 
Кейинги йилларда рисклар тадқиқ этилган қатор илмий ишларда 
уларни минималлаштиришни амалга ошириш борасида маълум натижаларга 
эришиш таъкидлансада, мазкур жабҳада ҳамон ўз ечимини кутаётган қатор 
муаммолар мавжудлигини алоҳида қайд этиш лозим. Хусусан, бу жараёнда 
рискларнинг моҳияти, уларнинг юзага келиш сабаблари ва ўзаро боғлиқлиги, 
шунингдек, оқибатларини камайтиришга қаратилган фаолият, яъни риск-
менежмент имкониятларини тадқиқ этиш иқтисодий фанларнинг долзарб 
мавзуларидан бири ҳисобланишини қайд этиш ўринлидир. 
Мазкур тадқиқотлар жараёнида, бир томондан, риск-менежменти 
имкониятлари бирмунча орттириб кўрсатилиши молиявий рисклар назарияси 
яратилишига бўлган талабни оширган бўлса, бошқа томондан, шу кунга 
қадар «молиявий риск» тушунчасининг моҳияти тўлалигича очиб 
берилмаганлигидир. 
Рискнинг моҳияти фойда олиш ёки зарар кўриш, мол-мулкни йўқотиш, 
жойлаштирилган инвестициядан олинадиган даромаднинг кутилганидан 
фарқланиши каби эҳтимол бўлган натижаларга асосланади. Хусусан, молия 
соҳасида риск нисбатан кенг талқинда тушунилади. Шу боис риск нафақат 
даромадни қўлдан чиқариш, унинг кутилганидан пастлиги, яъни салбий 
натижа, балки фойданинг кутилганидан юқорилиги, яъни ижобий кўрсаткич 
сифатида ҳам намоён бўлиши мумкин. 
Қайд этиш лозимки, молия институтлари рисклари эҳтимоликка кўра, 
асосий фаолиятидан кутилган даражадаги фойдага эриша олмаслик ёхуд уни 
йўқотиш ҳисобланади. Бу ўринда таъкидлаш лозимки, молиявий рискларни 
таснифлашга бўлган ёндашувлар хилма-хилдир
11
. 
Молиявий рисклар қуйидаги турларга бўлинади: 
- бозор риски; 
- ликвидлик риски; 
- фоиз риски;
11
Манба: www.puckinet.ru 

---

37 
- кредит риски; 
- валюта риски. 
Хусусан, бозор риски ҳамда кредит риски тегишли молиявий 
инструментларга эгалик қилиш жараёнида юзага келади. Бу икки турдаги 
рисклар, айни вақтда ўзига хос, алоҳида ёки тизимли ҳодиса сифатида 
нафақат аниқ бир молия институтининг саъй-ҳаракати, балки бозордаги 
ўзгаришлар таъсирида кечишини ҳам таъкидлаш ўринлидир. 
Бозор рискининг молия институти фаолиятига таъсири маҳсулот нархи 
ёки бозор сегментлари (масалан, фонд индекси ёки қимматбаμо металлар 
нархи) ўзгаришлари ҳолатида тизимли кечади. Молия институтининг 
инвестицияга йўналтирган маблағлари нархи кескин ўзгариши шароитида 
бозор рискининг таъсири ўзига хос тарзда ҳам кечиши мумкин. Таъкидлаш 
лозимки, кредит риски ҳам шу йўсинда намоён бўлади. Шу билан бирга, 
йўқотиш (зарар кўриш)лар риски банкнинг кредит портфели оптимал 
шакллантирилмаганлиги ёки иқтисодий агентнинг кредитга лаёқатлилиги 
пасайиши оқибатида юзага келиши ҳам мумкин.