Таълим вазирлиги

Муҳокама этиладиган саволлар 
- Берилган 5 босқичли бизнесни давомийлигини бошқариш калитидан 
фойдаланиб, рискнинг содир бўлиш даражаси вахфини аниқлайдиган 
назарий жадвал тузинг. Қайси босқичда риск юқори тус олиши ва қайси 
босқичда риск камайишини изоҳланг? 
- Барча вазиятларни гуруҳ бўлиб муҳокама қилинг? 
- Рискнинг зарарсизлик коеффициенти қанақа бўлиши мумкинлигини 
айтинг? 
- Аниқланган риск кардлар фаолиятига қай даражада таъсир кўрсатади? 
- Белгиланган рискнинг энг юқори ва энг қуйи миқдорида ташкилот ёки 
корхона учун қандай йўқотишлар бўлиши мумкин? 

---

362 
16-МАВЗУ: БИЗНЕС РИСКЛАРИНИ БОШҚАРИШ 
Бизнес рисксиз бўлиши мумкин эмас. Рискнинг кучайиши бу иш 
моҳиятига кўра тадбиркорлик эркинликларининг тескари томонидир, унинг 
учун ўзига хос тўловдир. Риск даражаси муайян фаолиятда мақсад нимага 
йўналтирилганига қараб зарарлар бўлишини ёки хўжалик субектининг 
фаолият натижаси маълум бир йўқотишлар билан тугаши ёки юқори даромад 
олиши мумкинлигини ифодалайди. Ана шу риск даражаси ва у билан боғлиқ 
йўқотишлар эҳтимолини аниқлашнинг бир неча усуллари мавжуд:

эксперт (субектив) баҳолаш усули; 

статистик усул; 

таҳлилий (комплекс) усул. 
Бунда хўжалик субъекти, масалан, юриик шахс бўлган фаолиятида 
ўтказилган барча операциялар бўйича мавжуд маълумотлар таҳлил қилиниб, 
имкони борича кўпроқ йўқотишларга олиб келиши мумкин бўлган 
операциялар таҳлилга жалб қилинади. Шу жараёнда молиявий 
институтларнинг ўзидаги, шунингдек, бўлиш эҳтимоли бўлган йўқотишлар 
ва уларнинг давр оралиғи аниқланади: 
N
YH
Y

, 
бу эрда: 
Y – йўқотишлар даражаси (коеффитсиентда); 
YH – йўқотишларга олиб келувчи ҳолатлар сони; 
N – таҳлилга жалб қилинган ҳолатларнинг умумий сони. 
Формуладаги N молиявий институтларнинг фақат йўқотиш, зарарларга 
олиб келиши мумкин бўлган оператсияларнинг сонини эмас, балки барча 
оператсияларни, жумладан, фойда келтирувчи оператсияларни ҳам ўз ичига 
олади. 
Йўқотиш даражаси 0 < Y < 1 оралиғида бўлади. «Y» қанча «0» га яқин 
бўлса, риск даражаси шунча кичик бўлади. Агар «Y» қанчалик «1» сонига 

---

363 
яқин бўлса, риск даражаси шунчалик юқори бўлади. Кўп бошқа ташкилотлар, 
албатта, фақат энди ўз саёҳатини бошлаб беришда ва қарор қабул қилишда
муваффақиятли татбиқ бўлса-да, таваккалчиликка асосланган қарор қабул 
қилиш кучли ва иқтисодий жиҳатдан самарали бўлиши мумкинлигини 
тушуниб етадилар. 
Бунда кўрилиши мумкин бўлган зарарлар эҳтимолини вариатсия 
коеффитсиенти (V) ни ҳисоблаш ёрдамида аниқланади: 
бу эрда:
яъни ўртача квадратик фарқланиш; х – кузатишга жалб қилинган 
оператсиялар ва улардан кутилаётган натижа; 
x
– барча оператсияларда 
кутилаётган ўртача натижа; n – оператсиялар сони. 
1-масала. АҚШ нинг компютер эҳтиёт қисмлари сотадиган корпоратсияси 
молиявий институтлардан 100 миллион доллар миқдордаги сармоя жалб 
қилишни мўлжаллаётган бўлса қуйдаги жадвалда берилган маълумотлар 
асосида бизнес рискини баҳоланг ва рискга асосланган қарор қабул қилишда 
уларнинг аҳамиятини аниқланг?