Talim vazirligi

Asalning ranglari	Tiniq rang	Navvot rang
Qo’ng’ir rang
O’simlik nomi	Beda , jo’ka(lipa) Oq akatsiya, yantoq	Kanop	Grechixa

Sil kasalligiga yo’liqqan bemor kuniga 100 – 150 grammdan asal istemol qilsa , baquvvatlashadi . Yurak – tomir sistemasi kasalliklarida , me’da va o’n ikki barmoq ichak yaralarida , gastrit , jigar , byurak kasalliklarida asalni shifokor maslahati bilan davo sifatida ishlatish mumkin .

Yotishdan oldin asal eritilgan bir stakan suv ichilsa , nerv kasalliklariga yaxshi naf beradi . Bemor bosh og’rig’i , tez charchash , jaxldorlik holatlari yo’qoladi , u tetiklashadi . .


5– jadval.

Asalning Tarkibi	Mikroelementlar	Vitaminlar
I .	Natriy(Na), mangniy(Mg)	B2
II .	Kaliy(K), Kalsiy(Ca)	B6
III.	Temir(Fe), Xlor(Cl)	B1
IV.	Fosfor(P), Oltigugurt(S)	B3
V.	Yod(J), Mis(Cu)	B5
VI.	Xrom(Cr), Nikel(Ni)	BC
VII.	Rux(Zn), Qo’rg’oshin(Pb)	E,K,C

. Ko’z kasalliklaridan skrofulyoz , keratit va boshqalarni davolashda toza asal yoki evkalipt daraxt bargining asal bilan aralashgan dorisi yaxshi natija berishi isbotlangan. Asalni bir sutkada 200 grammdan ortiq istemol qilmaslik ( bolalar kundalik dozani 30 grammdan oshirmaslik) kerak
Asal bakteriotsitlin xususiyatga ega, yani u ko’pgina patogen mikroorganizmlar, jumladan difteriya, paratifoz tayoqchalari, sreptokok, stafilokokk va boshqalarning rivojlanishiga to’sqinlik qiladi yoki o’ldiradi.
Yiringli jaroxatlar, furunkul va yuqumli kasalliklarni davolashda surtma dori sifatida muoffaqiyatli qo’llanishi uning shu xususiyatlariga asoslangandir.
Asal darmon qurishi, ozib ketish, oshqozon va o’n ikki barmoqli ichak yaralarini, sariq(gepatit) kasalliklarini davolashda ichki dori sifatida ham qimmatlidir. U moddalar almashinuvi yaxshi bo’lmagan moddalar va qariyalarga juda foydalidir.
Asal kanditer sanoatida, non yopishda, namlikni tartibga solishda, vinochilik va tamaki sotishda ishlatiladi.
(Asalning tarkibi va hususiyatlari) .
Asal och suvdek tiniq rangdan qoramtir rangacha bo’ladi. Uning mazasi va hushbo’y xidi nozik , mayin, juda yoqimlidan, o’tkir yoqimsizgacha bo’ladi.
Haddan tashqari xilma xillikning hammasi birinchi navbatda, asalarilar arixonaga olib kelib asal tayyorlaydigan shirin suyuqlikni xiliga, yani u olinadigan manbaga bog’liq. Bunday manba 3 xil bo’ladi. Gul shirasi (nektar) , padv(tabiatdagi xar xil shiralardan ) va xar xil mevalarning sharbati .
Nektardan olingan asal gul asali deyiladi. U bir xil (manoflar) o’simlik gulidan olingan (paxta asali ,beda asali ,kungaboqar asali va hakazo) yoki aralash (paliflar) yani har xil o’simlik asalidan olingan (yaylov asali, pichanzor asali, cho’l asali, tog’ asali, tayga asali va hakazo) bo’ladi. Daraxtlarning barg va tanalaridagi shiralar (bitlar) ajratgan shiralardan olinadigan asalga padv asali deyiladi. Padv asalining yana bir manbai bu shudring yoki o’simlik tanasidan malum sharoitda daraxt bargining yuziga terlab chiqadigan va archa ignasidan ajralib chiqadigan shiralardir, uning sifati mevalar shirasidan olinadigan asal sifati bilan teng bo’lib, shartli ravishda “asal” deyiladi, haqiqatda esa bu asal nektardan hosil bo’lgan gul asalidan keskin farq qiladi.
Uzum qandi (glyukoza) asaldan mevaqandi (fruktoza) ga nisbatan kamroq bo’ladi. Glyukoza tezroq kristalga aylanadi. Asaldan glyukoza ko’p, fruktoza kam bo’lsa, u shuncha tez kristallanib qoladi. Shakarqamish qandi asalda oz bo’ladi, ayniqsa gul asalida . Qand sharbatini qayta ishlash jarayonida asalarilar shakar qandini invert qandga , yani meva va uzum qandiga aylantiradi. Dekstirin moddalar , yani murakkab qandlar (uglevodlar- polisaxaridlar) gul asalida kam miqdorda uchraydi, lekin padv asalida ular bir necha marta ko’pdir. Dekstirin moddalar as alga yopishqoqlik xususiyatini beradi va uni tezda kristallanib qolishiga yo’l qo’ymaydi. Azotli moddalar as alga ko’p amas, lekin ulardagi ferment va vitaminlarning sog’liq uchun ahamiyati juda katta. Asalning tiniq bo’lmasligi avvalo uning tarkibida oqsil moddalarining ko’pligidir. Mineral moddalar tarkibiga kaliy ,natriy, kalsiy, vafor , temir va xakozolar kiradi. Ular asalda kam miqdorda bo’lsa ham unga ma’lum xususiyatlarni beradi. Padv aslida mineral moddalar gul asliga nisbatan ancha ko’p. uning xususiyati asalari qishlovi uchun zararli ekanini belgilaydi. Aktiv kislata miqdori (vodorod ionlarining PH kansentratsiyasi) padv asalida gul asaliga qaraganda ko’proq. Buning sababi uning ishqoriy metallar-kaliy va natriyning miqdorda bo’lishidir. Padv asali tarkibida maltaza(qand turi), yana spirtlardultsit va manitlar ham bor.
Aslarilar, tarkibida 90% suv bo’lgan yoki shirani yig’ib undan asal ishab chiqaradilar. Bunga asal yetilishi deyiladi. Avvalo ortiqcha suv ajratib olinadi. Keyin shakarqamish qandi, meva va uzum qandigacha parchalanadi. Asal fermentlar bilan boyitiladi va xakoza. To’la yetilgan asalni mum qopqoqchalar bilan shuvab qo’yiladi. Bunday asalda 18% gacha suv bo’ladi. Asalning solishtirma og’irligi tarkibidagi suv miqdoriga bog’liq. Asalda suv qancha ko’p bo’lsa uning solishtirma og’irligi shuncha kam bo’ladi. Tarkibida 20% suv bo’lgan asalning solishtirma og’irligi 15 gradus issiqlikda 1,415 grammga teng bo’ladi. Asalning solishtirma og’irligini aniqlash uning tarkibidagi suv miqdorini aniqlashga yordam beradi. Tabii sof asalni aniqlash juda oddiy. Bu ishni hamma arizor yoki omborxonalarda bajarish mumkin. Buning uchun grafin, ko’za, banka
yoki shisha idish olinadi (idishning hajmi katta, og’zi kichgina bo’lgami yaxshiroq). Olingan idishni belgilangan joyigacha suv solib o’lchanadi. Keyin yana shu idishga asal solinadi. Asalning(idishsiz) og’irligi suvning halm og’irligiga bo’lganda (idishsiz) asalning solishtirma og’irligi kelib chiqadi. Keyin maxsus jadvaldan uning tarkibidagi suv miqdorini topish mumkin.


^{6 – jadval. Asalning solishtirma og’irligi va suv.}1