Таълим вазирлиги тошкент кимё-технология институти й.Қ. ҚОдиров, Д. А. Равшанов, А. РЎзибоев

4.3 – жадвал

Мойли материал	Намлик, %	Ҳарорат, ^0С	Эркин госсипол миқдори, қуруқ ёғсизланган моддага қайта ҳисобланган, %
Янчилма буғловчи-намловчи шнекка кираётганда	6,4-6,8	25-28	0,89-0,94
Янчилма буғловчи-намловчи шнекдан сўнг	12,6-13,0	60-65	0,72-0,77
Янчилма беш қасқонли қовуриш қозонидан сўнг	7,11-9,9	98-103	0,15-0,23

Пахта мойини ранги фақат ундаги госсиполгагина боғлиқ бўлмайди. Охирги, пахта чигити пигментларини тадқиқотлари госсиполдан ташқари яна учта пигмент: госсифульвин–тўқ сариқ ранг; госсипурпурин–тўқ қизил ранг; госсикаэрулин – кўк пигментлар тайёр қовурмадан топилганини тасдиқлайди. Жадаллик билан нам-иссиқлик ишлов бериш, қовурмада госсипротеин бирикмаларини тўпланиши, лизин миқдорини юмшоқ режимга нисбатан 15-30% камайиши, шунингдек госсиполни мойга ўтишига олиб келади. Бу ўзгаришлар, пахта чигитидаги оқсил моддалар лизини билан госсипол ва қандларни ўзаро таъсири орқали тушунтирилади.

Оқсилларни углеводлар билан ўзаро таъсири, альдосаҳаридларни альдегид гуруҳлари оқсилларни аминогуруҳлари билан реакциясига асосланган бўлиб, унинг натижасида тўқ рангли меланоидин-карбонил бирикмалар ҳосил бўлади.
Шундай қилиб, нам-иссиқлик ишлови берилганда, иккита рақобатлашувчи реакция: оқсил молекулалари полипептид занжиридаги ён ва охиридаги аминогуруҳлар билан госсиполни ўзаро таъсири, ҳамда параллел равишда редукцияловчи қандларни альдегид гуруҳларини аминогуруҳлар билан ўзаро таъсири содир бўлади. Госсиполни оқсиллар билан боғланиш эффекти, иккала реакцияни тезлигига ва ҳароратга боғлиқ бўлади. 115⁰Сгача оқсил моддаларни қандлар билан реакцияга киришуви тезлигидан госсиполни оқсил билан бирикиш тезлиги юқори, аксинча 130⁰С ҳароратгача оқсиллар билан қандни бирикиш жараёни госсиполни оқсил билан бирикиш тезлигидан юқори бўлади.
Юқорида айтилганлар, қовуриш жараёни янчилмада физикавий, биокимёвий ва кимёвий ўзгаришлар комплексидан иборат эканлигидан далолат беради. Унда ҳали ўрганилмаган кўпгина жиҳатлар ҳам мавжуд.
Қовурма тайёрлаш борасидаги тадқиқотлар натижалари, ҳозирги вақтда юқори сифатли мой, кунжара ва шрот олиш мақсадида янчилмага нам-иссиқлик ишлови бериш режимини танлаб бошқариш имконини беради.