Таълим вазирлиги тошкент кимё-технология институти й.Қ. ҚОдиров, Д. А. Равшанов, А. РЎзибоев

Босимни таъсири. Сиқиш жараёнининг ҳаракатлантирувчи кучи прессдаги босимни ортиб бориши ҳисобланади. Сиқилиш даражаси босимни ошиб бориш ҳарактерига, максимал қийматига ва материалнинг босим остида бўлиш давомийлигига боғлиқ. Ошиб бораётган босим ва ўз навбатида тайёр қовурма хусусиятларига боғлиқ. Мойни тўлиқ сиқиб олиш учун қовурма қайишқоқ ва пластиклик хоссаларга эга бўлиши керак.
Қовурма пластиклиги уни қовуриш режимига боғлиқ. Тайёрланган қовурмани намлиги ва ҳарорати оптимал даражадан четга чиқса, пресслаш жараёни бузилади. Қуруқ қовурмани пластиклиги паст бўлади ва сиқилганда чиқаётган кунжара юқори мойли ун ёки оқшоқ ҳолида бўлади. Дастлаб электродвигателга тушаётган юклама ошади, ракушка шакли ҳосил бўлиши кескин камаяди.
Юқори намликка эга бўлган қовурма пластиклиги юқори бўлади. Бундай қовурмадан кунжара ракушкаси кўринишидаги шакл ҳосил қилиб бўлмайди. Қовурмани маълум бир қисми зеер тирқишларидан мой билан ўтиб кетади, натижада мой чиқиши амалда тўхтайди. Электродвигатель юкламаси пасаяди.
Пресс узатмасининг юкламаси пасайиши ва кўтарилиши пресслаш босимини ўзгаришига олиб келади. Пластиклиги паст бўлган қовурмани пресслашда босимнинг ошиши, унинг сиқилиш ва зичлашишга қаршилигини ошириб юборади. Юқори намликдаги қовурмада босимнинг пасайиши прессланаётган қовурма пластиклигининг юқорилиги ва қаршиликнинг пластлиги натижасида қисман сиқилиш ва зичлашиш даражаси камлиги билан тушунтирилади.
Қовурманинг пластиклик хусусияти прессдаги босим миқдорини белгилайди, сиқилиш даражаси ва ўлчамига таъсир этади.
Пресс зееридаги солиштирма босим миқдори тракт конструктив хусусиятига, кунжара қалинлигини бошқариш мосламаси геометриясига, прессни иш режими ва қовурманинг пластиклик хусусиятига, технологик параметрлар ва материал хоссаларига боғлиқ.
Назарий ва ҳақиқий сиқилиш даражаси ва прессланаётган материал ҳажмининг ўзгариши: Пресслаш жараёнида мойнинг ажралиши, намликнинг буғланиши, заррачаларнинг сиқилиши ва материалнинг зичлашиши натижасида прессланаётган қовурма ҳажми кичраяди.
Физикавий ёки амалий сиқилиш даражаси прессга кираётган қовурма ҳажмини прессдан чиқаётган кунжара хажмига нисбатига қараб белгиланади. Материални сиқилиш даражаси кўпгина конструктив омилларга, ишнинг технологик режимига, хомашё турига боғлиқ. Ҳақиқий сиқилиш даражаси ФП форпрессларда 2,81-2,96 га, МП-21 экспеллерларида эса 3,49-4,41 га тенг бўлади.
Назарий ёки геометрик сиқилиш даражаси деган тушунча ҳам мавжуд бўлиб, у биринчи ва охирги ўрамларнинг бир марта тўлиқ айланишдаги хажмий унумдорликлари нисбатига тенг. Бунда материал айланиб кетмаслиги ва қайтар ҳаракат қилмаслиги лозим. Масалан ФП прессларида назарий сиқилиш даражаси 14,3 га тенг.
Назарий ва ҳақиқий сиқилиш даражалари орасидаги фарқ шундаки, назарий сиқилиш даражасида материалнинг прессдаги ҳаракатланиш механизми ва унинг физик – механик хоссалари ҳисобга олинмайди.
Олинаётган кунжара мойлилиги сиқилиш даражасига тескари пропорционал бўлади. Яъни сиқилиш даражаси ошиб бориши билан мойлилик камайиб боради.
Қовурма сиқилиш даражаси орқали унинг қайишқоқлиги ва пластиклиги ҳақида фикр юритса бўлади.