Таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

Биринчидан
, маркетинг концепцияси 
мазмуни капиталистик ишлаб чиқариш усули ривожланиши билан 
ўзгариб келди ва унинг моҳиятини акс эттирди, 
иккинчидан
, 
бошқариш 
тизимида 
маркетингдан 
фойдаланиш 
мақсадлари, 
хусусиятлари, миқѐсига қараб, ундаги ташкилий қисмларнинг 
аҳамияти ва бошқарув тизимидаги аҳамияти ўзгариб боради. Бундан 
ташқари, мутахассислар маркетингни бизнес хизмати ва фалсафаси 
тарзида баҳолайдилар. Хизмат сифатида маркетинг ишлаб чиқариш, 
савдо, реклама, техника хизмати кўрсатиш ва бошқа соҳадаги 
тадбирлар мажмуидан иборат. Фалсафа сифатида эса маркетинг бу 
жамият ишлаб чиқариш муносабатларига дахлдор ижтимоий-
иқтисодий концепциядир. 
Умуман олганда, маркетингга америкалик машҳур маркетолог 
Филипп Котлер қуйидагича таъриф берган: Маркетинг - эҳтиѐж ва 
муҳтожликни айирбошлаш орқали кондиришга каратилган инсон 
фаолиятининг туридир. Маркетинг вужудга келишининг асосий 
сабабларидан бири бу ишлаб чиқариш ҳажми ортиб бориши, янги 
тармоқларнинг вужудга келиши, товар турлари кўпайиши ва 
тадбиркорлар ўртасида маҳсулотни сотиш муаммоси вужудга 
келишидир. 
Маркетинг бозор шароитларида режалаштириш, бошқариш ва 
ҳаракат қилиш учун дастур бўлиб хизмат қилади. Қуйидаги 

---

13 
йўналишлар сўнгги ўн йилликдаги маркетинг стратегиясини 
тавсифлаб беради: 
илғор технологиялар асосида юқори сифатли тавсифномага 
эга, арзон маҳсулотларни оммавий ишлаб чиқаришга йўналтириш; 
жаҳон бозорида мазкур маҳсулот турига бўлган талабни 
қондирувчи кенг миқѐсли ишлаб чиқаришни ташкил қилиш; 
алоҳида ва географик бозорлар бўйича қўшимча элементлар 
ишлаб чиқариш ва маҳсулот йиғиш бўйича қувватларни тақсимлаш; 
жаҳондаги 
барча 
товар 
ва 
хизматлар 
бозорларида 
стандартлаштирилган маркетинг дастурларидан фойдаланиш; 
маҳсулот истеъмол қилувчи асосий мамлакатларда (ҳатто 
зарар кўриб бўлса ҳам) йирик инвестициялар ажратиш сиѐсати; 
жаҳон бозорларида асосий етакчи ўринларни эгаллаш ҳамда 
доимий рақобатчиларни маркетинг бўйича ҳамкор сифатида жалб 
қилиш.
Бугунги кунда ушбу фарқларни тўғри тушуниш муҳим аҳамият 
касб этмоқда. Маркетинг тамойилларига асосан фаолият кўрсатувчи 
корхона (фирма, компания) бошқа оддий корхоналардан фарқ 
қилувчи структурага эга бўлади. Бундай корхоналар диққат 
марказида ишлаб чиқариш эмас, балки биринчи ўринда сотув билан 
боғлиқ масалалар туради, корхонада директордан кейинги ўрин - бош 
муҳандис, технолог ѐки иқтисодчига эмас, балки рақобатчилик 
шароитларида корхонанинг муваффақиятга эришишини таъминловчи 
маркетолог-директорга тегишли бўлади. 
Маркетинг фалсафасига асосан, сотув бу истеъмолчилар 
талабини ўрганиш ва мулоқот қилиш воситасидир. Товар ва 
хизматлар маркетинги истеъмолчилар диди ва истаклардаги реал 
фарқларни излаб топади ҳамда уларни қондиришга йўналтирилган 
таклифларни ишлаб чиқади. Унинг мақсадлари корхона, фирма ва 
ташкилотнинг умумий вазифаларини акс эттиради. 
Маркетинг - нархнинг ҳосил бўлиши, товарларни омборларга 
жойлаштириш, товар ва хизматлар маркасини яратиш, сотиш, савдо 
ва хизмат кўрсатиш ходимларини бошқариш, транспорт ѐрдамида 
ташиш, 
истеъмолчиларни 
ўрганиш, 
бозор 
тадқиқотлари, 
режалаштириш ва ҳоказолар билан боғлиқ бўлади.
Умуман олганда, маркетинг бу маҳсулот ишлаб чиқариш ва 
сотиш, хизматлар кўрсатиш комплекс тизими бўлиб, муайян 
истеъмолчилар эҳтиѐжларини қондириш ҳамда бозор тадқиқотлари, 
корхонанинг ички ва ташқи муҳитини ўрганиш, маркетинг 

---

14 
дастурлари ѐрдамида бозорда маркетинг тактика ва стратегиясини 
ишлаб чиқиш асосида фойда олишга йўналтирадиган фаолиятдир.
Қуйидаги чизмада ўзаро боғлиқ элементлар тўпламини ўз ичига 
олувчи тизим тасвирланган бўлиб, унда маркетингнинг барча 
омиллари акс эттирилган (1.1-расм). 
Товар ва хизматлар маркетинги бозор иқтисодиѐтининг 
ҳосиласи сифатида маълум маънода товар ва хизматлар ишлаб 
чиқариш ва тақдим этиш фалсафаси бўлиб, иқтисодий, сиѐсий, 
илмий-техник ва ижтимоий омиллар таъсири остида доимий ўсиб 
борувчи бозор талабларига тўлиқ бўйсунган бўлади.
Корхоналар товар ва хизматлар маркетингини ҳар бир муайян 
бозор ва унинг сегменти Истеъмолчиларни таҳлил қилиш, товар ва 
хизматлар ҳаракатланиши ва нарх белгиланишини таҳлил қилиш каби 
операцияларнинг аксарияти бир хил турдаги вазифаларни талаб 
Бизнес 
фалсафаси