Таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

 
Ҳозирги кенг тарқалган Интернет хизматлариннг турлари
11
: 
 
Бутун жаҳон ўргимча тўри 
o
Веб-форумлар
o
Блоглар 
o
Вики
- лойиҳалар 
(жумладан, 
Википедия
)  
o
Интернет-дўконлар
o
Интернет-аукционлар
o
Ижтимоий 
тармоқлар
Электрон почта
 ва 
жўнатмалар рўйхати 
Янгиликлар гуруҳлари
 
(асосан, 
Usenet
)  
Файлалмашув 
тармоқлари
Электрон
тўлов тизими
Интернет-радио
 
Интернет-телевидение
 
IP-телефония
 
Мессенджерлар
FTP-сервер
лар
IRC
 ( 
веб-чатга ўхшаб 
реализация қилинган
)
Қидирув тизимлари
Интернет-реклама
 
Ўчирилган терминаллар
Ўчирилган бошқарувлар
 
Кўп қулланадиган ўйинлар
Web 2.0
  
Қидирув тизимлари ва каталоглар ҳақида «Индивидуал 
истеъмолчилар билан алоқа» номли навигацион web-сайтларни 
тавсифлашга бағишланган кейинги бўлимда батафсил гапириб 
ўтамиз. 
 
2.3. Интернет тармоғида ахборот хавфсизлигини
таъминлаш
Интернетдан кенг фойдаланишнинг муҳим шартларидан бири у 
орқали ўтказилувчи барча транзакциялар хавфсизлигини таъминлаш 
бўлиб келган ва шундайлигича қолмоқда ҳам. Бу фойдаланувчилар 
ўртасида узатилувчи ахборот, савдо тизимлари маълумотлар базасида 
сақланувчи ахборотлар ва молиявий транзакцияларга тааллуқли 
ахборотлардир. 
Ахборот хавфсизлиги тушунчасини ахборотнинг тасодифий ва 
атайин таъсир кўрсатиш ҳолати, уни йўқ қилиш ѐки бузиб юбориш 
хавфининг йўққа чиқарилиши сифатида тавсифлаш мумкин. Тармоқ 
11
«
http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%BD%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%
B5%D1%82
» 

---

58 
ташқи уланиш учун тўлиқ очиқлиги сабабли бу усулларнинг роли 
жуда катта. Хавфсизлик омилининг аҳамиятини Интернетда 
ўтказилган кўп сонли тадқиқотлар ҳам тасдиқлайди. 
Маълумотлар хавфсизлигини таъминлашга бағишланган фан – 
криптография 
деб 
аталади. 
Унинг 
вазифаси 
хавфсизлик 
муаммоларини ҳал этишдир. Криптография ва унинг асосида 
яратилган тизимлар қуйидаги вазифаларни ҳал қилиши кўзда 
тутилган: 

махфийлик. Ахборот уни сақлашда ҳам, узатишда ҳам 
ноқонуний уланишдан ҳимоя қилиниши лозим. Ахборотга фақат у 
мўлжалланган шахсларгина уланиши мумкин. Шифрлаш билан 
таъминланади. 

аутентификация. Ахборот жўнатувчини идентификациялаш 
лозим, бунда жўнатувчи ўз хабаридан воз кеча олмайди. Электрон 
рақамли имзо ва сертификат билан таъминланади. 

тўлиқлик. Ахборот уни сақлашда ҳам, узатишда ҳам 
рухсатсиз ўзгартиришдан ҳимоя қилиниши лозим. Электрон рақамли 
имзо билан таъминланади. 
Юқорида санаб ўтилган вазифаларга мувофиқ хавфсизликни 
таъминлашнинг асосий усуллари шифрлаш, рақамли имзо ва 
сертфикатлардир. 
Шифрлаш
Тармоқда битимни амалга оширишда биринчи навбатда муҳим 
ахборот бегоналардан ишончли яширилганлига ишонч ҳосил қилиш 
зарур. Бунга оддий матнни махсус шифр калитисиз ўқиб бўлмайдиган 
шаклга келтирувчи шифрлаш технологияси хизмат қилади. Бу 
технологиялар туфайли Интернетнинг ҳамма учун очиқ ва 
ҳимояланмаган каналлари бўйича хавфсиз алоқани ташкил қилиш 
мумкин. Ҳар қандай шифрлаш тизими белгиланган методология 
бўйича излайди, бунда у битта ѐки бир нечта шифрлаш алгоритмлари 
(математик формулалар), бу алгоритмлар фойдаланувчи калитлар, 
шунингдек, калитларни бошқариш тизимини қамраб олади (2.3-расм).