Таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти “ИҚтисодиёт” факультети “ИҚтисодёт” кафедраси

1.2. Аҳоли фаровонлигини оширишга қаратилган замонавий

ёндашувлар

Юқорида айтиб ўтганимиздек 2015 йилда БМТнинг 70-Ассамблеясида 2030 йилгача “Барқарор ривожланиш”нинг 17 мақсадлари қабул қилинди. Ушбу мақсадларнинг биринчиси – “Камбағалликни йўқотиш (No Poverty)” деб номланган бўлиб, аҳоли фаровонлигини ошириш мақсадида дунё мамлакатларини “Камбағаллик” омилига қарши оммавий курашга чақирган. Ушбу мақсадлардан келиб чиққан ҳолда аҳоли фаровонлигини ошириш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2018 йил 20 октябрдаги “2030 йилгача бўлган даврда барқарор ривожланиш соҳасидаги миллий мақсад ва вазифаларни амалга ошириш чора- тадбирлари тўғрисида”ги 841-сонли қарори қабул қилинди.
Мазкур қарор иловасининг 1-бандида “1-мақсад: Барча жойларда аҳолининг кам таъминланганлик даражасини пасайтириш” деб номланган. Ушбу банднинг вазифалари сифатида белгиланган 7-йўналишда асосий эътибор ижтимоий ҳимояга ва гендер тенглигини таъминлаш ҳамда микрокредитлаш амалиётларидан фойдаланиш кўзда тутилган.
Фикримизча, ушбу қарорда келтирилган вазифаларнинг бирор йўналишида таълим тизимини ривожлантиришга қаратилган, айниқса олий таълим билан қамраб олиш даражасини кенгайтириш бўйича устуворликлар келтирилмаган. Бу эса, аҳоли фаровонлигини оширишда устуворлик касб этадиган илмий қараш ва жаҳон олимлари томонидан асосланган илмий хулосаларни инобатга олинмаганлигини англатади. Сабаби, аҳоли фаровонлигига юқори таъсир ўтказиши мумкин бўлган даромадлар тенгсизлигини келтириб чиқарувчи кам сонли омилларнинг асосийси – бу таълим эканлиги таъкидлаб ўтилган.
Энди тадқиқотимизда эътиборни аҳоли фаровонлигига салбий таъсир ўтказаётган 2020 йилдаги пандемия натижасидаги иқтисодий харакатсизлик ва инқирози даврида жаҳон иқтисодиёти мамлакатлари томонидан амалга оширилаётган чора-тадбирларга қаратамиз.
2020 йил жаҳон иқтисодиётида яна бир глобал инқироз юз берган воқеилик сифатида тарихга кирди. Ушбу инқирознинг асосий жиҳати харакатсизликдир. Ушбу омилнинг юзага келиши аҳолининг, айниқса кам даромадли қатламнинг эҳтиёжларини қондиришда муаммоларни
жадаллаштириб бу эса аҳоли фаровонлигига юқори таъсир ўтказди.
Ушбу иқтисодий мураккаблик шароитида ялпи талабнинг пасайиб кетиши инсонларнинг истеъмол харажатлари эмас, балки жамғарма ҳажмлари билан бевосита боғлиқлигини ҳам инобатга олиш заруратини кўрсатиб берди. Бу эса, юқорида таъкидлаб ўтганимиздек, инсонлар фаровонлигини ошириш учун даромадларининг барча босқичларини мустаҳкамлаш долзарб эканлигида ўз ифодасини топди.
Жумладан, Ўзбекистондаги ахборот порталлари Кун.уз ва Газета.уз тармоқлари орқали амалга оширилган сўровномалар натижалари ҳам мамлакатимизда аҳоли даромадларида жамғармаларнинг юқори эмаслигини кўрсатиб берди.
Газета.уз 2020 йил 2 апрелда ўтказган сўровномада 337000 дан ортиқ аҳоли қатнашган бўлиб, уларнинг 36 фоизи “жамғармам йўқ”, 28 фоизи “1-2 хафтагача етади” деб жавоб берган. Шунингдек, 3-6 ойга етади, деб жавоб берган аҳоли 4 фоиз атрофида бўлган. Шу билан бирга, Кун.уз портали орқали 2020 йил 14 апрел куни амалга оширилган сўровномада 576000 дан ортиқ одам иштирок этган. Эътиборли жиҳати, ундаги натижалар ҳам бошқа портал орқали ўтказилган сўровномадаги натижалар кескин фарқ қилмаган. Хусусан, иштирокчиларнинг 35 фоизи “жамғармам йўқ”, 7 фоизи эса 3 ойгача жамғармалар етади, деб жавоб берган.
Таъкидлаш жоизки, мамлакатимизда аҳоли даромадларининг ј қисми 10 фоиз⁹ аҳоли қўлида тўпланганлиги ҳам даромадлар тенглигини таъминлашнинг заруратини келтириб чиқаради.
Фикримизча, аҳоли асосий қатламининг даромадлари вақтинчалик узилишга учраган даврда жамғарма категорияси муҳим аҳамиятга эга эканлигини таъкидлаш лозим. Бу эса, давлатнинг зиммасига катта молиявий юкни келтириб чиқариш мумкин. Ўз навбатида, бюджетдан аҳолининг истеъмолини таъминлашни амалга ошириш бюджет дефицитини ошириши мумкин.