|
nishi 2.4-jadvalda keltirilgan ko‘paytuvchi va old qo‘shimchalar
yordamida hosil qilinadi.
Birlikning nomi yoki belgisiga ikki yoki undan ko‘proq old
qo‘shimchalarni ketma-ket qo‘shishga yo‘l qo‘yilmaydi. Masalan,
mikromikrofarad deb yozib bo‘lmaydi, uning o ‘rniga pikofarad
yozilishi kerak.
Izohlar:
1.
Asosiy birlikning nomi — kilogramm «kilo» old qo‘shim-
chasiga ega bo‘lganligi sababli massaning karrali va ulushli birlik-
39
2.3-jadval
SI ning maxsus nom va belgilanishga ega bo‘lgan
hosilaviy birliklari
Kattalik
Birlik
Nom i
O‘lchamliligi
N om i
Belgisi
SI ning asosiy
va hosilaviy
birliklari orqali
ifodalanishi
Yassi burchak
l
radian
rad
m m -1= l
Fazoviy burchak
l
steradian
sr
m2 m-2= l
Chastota
T-1
gers
Hz
s-1
Kuch
LMT -2
nyuton
N
m k g s-2
Bosim
L-1MT -2
paskal
Pa
m-1 kgs-2
Energiya, ish, issiqlik
miqdori
L2MT -2
joul
J
m2 kgs-2
Quvvat
L2MT -3
vatt
W
m2 kgs-3
Elektr zaryadi, elektr
miqdori
TI
kulon
S
s-A
Elektr kuchlanish, elektr
potensial, elektr potensial-
lar ayirmasi, elektr yuri-
tuvchi kuch
L2M T -3I -1
volt
V
m2 kgs-3 A-1
Elektr sig‘im
L-2M -1T 4I 2
farad
F
m-2-kg-1-s4-A2
Elektr qarshilik
L2M -1T 3I 2
om
W
m2-kgs-3A2
Elektr o ‘tkazuvchanlik
L-2M 1T -3I -2
simens
S
m-2 kg-1 s3A-2
Magnit induksiyasining
oqimi, magnit oqimi
L2MT -2I -1
veber
Wb
m2-kgs-2 A-1
Magnit oqimining zichligi,
magnit induksiyasi
MT -2I -1
tesla
T
kg-s-2-A-1
Induktivlik, o ‘zaro
induktivlik
L2MT -2I -2
genri
H
m2-kgs-2 A-2
Selsiy temperaturasi
0
Selsiy
gradusi
°S
K
Yorug‘lik oqimi
J
lumen
lm
cd-sr
Yoritilganlik
L-2J
lyuks
Ix
m -2 cdsr
Radioaktiv manbadagi
nuklidlarning aktivligi
(radionuklidning aktivligi)
T -1
bekkerel
Bq
s-1
Ionlovchi nurlanishning
yutilgan dozasi, kerma
L2T -2
grey
Gy
m2 s-2
Ionlovchi nurlanishning
ekvivalent dozasi,
ionlovchi nurlanishning
effektiv dozasi
L2T -2
zivert
Sv
m2 s-2
Katalizator aktivligi
NT -1
katal
kat
m o ls-1
40
Izohlar:
1. 2.3-jadvalga yassi burchak birligi — radian va fazoviy burchak birligi —
steradian kiritilgan.
2. Xalqaro birliklar tizimini 1960-yil O'lchovlar va tarozilar XI Bosh
konferensiyasida qabul qilishda uchta birliklar sinfi kirardi: asosiy, hosilaviy
va qo‘shimcha (radian va steradian). 0 ‘TBK radian va steradian birligini
«qo‘shimcha» deb tasnifladi, uning asosiy yoki hosilaviy ekanligi to‘g‘risidagi
masalani ochiq qoldirdi. Bu biriiklarning ikkilanma tushunishni bartaraf
qilish maqsadida 0 ‘lchovlar va tarozilar xalqaro qo‘mitasi 1980-yil
(1-tavsiya) qo‘shimcha SI birliklari sinfini o'lchamsi/ hosilaviy birliklar
sinfi deb tushunishga qaror qildi, 0 ‘TBK hosilaviy SI birliklari uchun
ifodalarda ularni qo‘llash yoki qo‘namaslik masalasini ochiq qoldirdi. 1995-
yil XX 0 ‘TBK (8-qaror) SI dan qo‘shimcha birliklar sinfini olib tashlash,
boshqa hosilaviy SI birliklari uchun ifodalarda qo‘llash yoki qo‘llamaslik
mumkin bo'lgan (zaruriyatga ko‘ra) radian va steradianni SI ning o‘lchamsiz
hosilaviy birliklari deb atashga qaror qildi.
2.4-jadval
SI ning o ‘nli karrali va ulushli birliklarning nomlari va
belgilanishini hosil qilish uchun foydalaniladigan ko‘paytuvchi va
old qo‘shimchalar
0 ‘nli
ko‘paytuvchi
Old
qo‘shimcha
Old
qo‘shim-
cha belgisi
0 ‘nli
ko‘paytuvchi
Old
qo‘shimcha
Old
qo‘shim-
cha belgisi
1024
iota
Y
10 1
detsi
d
1021
zetta
Z
10 2
santi
s
1018
eksa
E
10 3
milli
m
1015
peta
R
10 6
mikro
Iх
1012
tera
T
10 9
nano
n
109
giga
G
10-12
piko
Р
106
mega
M
10 15
femto
f
103
kilo
к
Ю-18
atto
a
102
gekto
h
10-21
zepto
z
101
deka
da
Ю -24
iokto
У
41
larini hosil qilish uchun massaning ulushli birligi — gramm (0,001
kg) ishlatiladi va old qo‘shimchalar «gramm» so‘ziga qo‘shilib
yozilishi lozim, masalan, mikrokilogramm (mkg) o ‘rniga milligramm
(mg).
2.
Massaning ulushli birligi — grammni old qo‘shimchasiz
ishlatishga ruxsat etiladi (birlikning belgisi — g).
Old qo‘shimcha yoki uning belgisi birlikning nomi yoki, mos
holda, belgisiga qo‘shib yozilishi lozim.
Agar birlik birliklar ko‘paytmasi yoki nisbati ko‘rinishida tuzil-
gan bo‘lsa, u holda old qo‘shimchani yoki uning belgisini ko‘-
paytma yoki nisbatga kiruvchi birinchi birlik nomi yoki belgisiga
qo‘shib yozish lozim:
Do'stlaringiz bilan baham: |
