Ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi metrologiya

Ax
 — o ‘lchash natijasi; 
Ach
 — kattalikning chinakam qiymati; 
A0
  — kattalikning haqiqiy qiymati.
Absolut  xatolikning  teskari  ishora  bilan  olingani 
tuzatma
 
(
popravka
)  deb ataladi:
-Д   =  d.
 
(2.21)
Odatda, o ‘lchash asboblarining xatoligi keltirilgan xatolik bilan 
belgilanadi.
Absolut xatolikni asbob ko‘rsatishining eng maksimal qiymatiga 
nisbatini foizlarda olinganiga 
keltirilgan xatolik
 deb ataladi:
bk  =
 —
100%.  
(2.22)
Ax
 max
2.  Nisbiy  xatolik  —  absolut  xatolikning  haqiqiy  qiymatga 
nisbatini bildiradi va foiz ( %)da ifodalanadi:
b  =   [(Ax  -  
Ao
 )/Ao]  ■  100  =  (Д  /Ao)  ■  100%. 
(2.23)
II.  O ‘lchash  sharoiti tartiblariga ko‘ ra.
1.  Statik xatoliklar — vaqt mobaynida kattalikning o ‘zgarishiga 
bog‘liq b o‘lmagan xatoliklar. O ‘lchash vositalarining statik xatoligi 
shu vosita bilan o ‘zgarmas kattalikni o ‘lchashda hosil b o‘ladi. Agar 
o ‘lchash vositasining pasportida statik sharoitlardagi o ‘lchashning 
chegaraviy xatoliklari ko‘rsatilgan b o ‘lsa,  u holda bu ma’lumotlar 
dinamik sharoitlardagi aniqlikni tavsiflashga  nisbatan tatbiq etila 
olmaydi.
2.  Dinamik xatoliklar — o ‘lchanayotgan kattalikning vaqt m o­
baynida o ‘zgarishiga bog‘liq b o ‘lgan xatoliklar sanaladi.  Dinamik
74

---

2.17-rasm.  O ‘lchash  xatoliklari:
Am —  muntazam xatolik;  At  —  tasodifiy xatolik;  Aq  —  qo‘pol  xatolik.
xatoliklarning  vujudga  kelishi  o ‘lchash  vositalarining  o ‘lchash 
zanjiridagi tarkibiy elementlarning inersiyasi tufayli deb izohlanadi. 
Bunda  o ‘lchash  zanjiridagi  o ‘zgarishlar  oniy  tarzda  emas,  balki 
muayyan vaqt davomida amalga oshirilishi asosiy sabab b o ‘ladi.
III.  Kelib chiqishi sababi  (sharoitiga)  ko‘ ra
—  asosiy;
— q o‘shimcha xatoliklarga b o ‘linadi.
Normal (graduirovka) sharoitda ishlatiladigan asboblarda hosil 
b o ‘ladigan xatolik 
asosiy xatolik
 deyiladi. Normal sharoit deganda, 
temperatura  20 °C  ±  5 °C,  havo  namligi  65  %  ±  15  %,  atmosfera 
bosimi  (750  ±  30)  mm.  sim.  ust.,  ta’ minlash  kuchlanishi  nomi- 
nalidan ±2  %  o ‘zgarishi va boshqalar tushuniladi.
Agar asbob shu sharoitdan farqli b o ‘lgan tashqi sharoitda ish- 
latilsa,  hosil bo‘ladigan xatolik