Ta’lim vazirligi o. Y u. R a s h I d o V, I. I. A L i m o V


 .4 .  0 ‘zbekiston  banklarning  rivojlanish  y o ila r i



Download 10,01 Mb.
Pdf ko'rish
bet125/223
Sana01.09.2021
Hajmi10,01 Mb.
#162046
1   ...   121   122   123   124   125   126   127   128   ...   223
Bog'liq
Pul, kredit va banklar

5 .4 .  0 ‘zbekiston  banklarning  rivojlanish  y o ila r i 
va  islohotlari
Bozor iqtisodi  sharoitida banklarining roli,  ularning iqtisodga ta'siri 
o ‘sib  bormoqda.
B anklar  va  un ing   krediti  yordam ida  mavjud  kapital  tarm oqlar 
o ‘rtasida,  ishlab  chiqarish  va  m uomala sohasida  taqsimlanadi va  qayta 
taqsimlanadi.  Sanoat,  transport,  qishloq  x o ‘jaligi sohasida  qo‘shim cha 
investitsiyaga b o ‘lgan talablami  moliyalashtirib, banklar xalq xo‘jaligida 
progressiv  yutuqlarga  erishishni  t a ’minlashi  m um kin.  Oxirgi  yillarda 
tijorat banklarining soni,  ular bajaradigan  operatsiyalar, ularning ustav 
fondi  va  quyilmalar  salm og‘i  oshib  bormoqda.
Hozirgi  kund a 0 ‘zbekistonda  31  ta tijorat banklari faoliyat  ko‘rsat- 
m oqda.  Tijorat banklarni tashkil qilishdagi ustav kapital! miqdori  2011- 
yil  1-yanvardan  faoliyat  k o ‘rsatuvchi  xususiy  banklar  u c h u n   min.


A Q S H   dollar  ekvivalenti  m iqdoridagi  mablag‘ga  ega  b o ‘lishi  kerak, 
qolgan  tijorat banklari  u ch u n   10,0  m ln .s o 'm  A Q S H   dollari ekvivalenti 
bo'lishi  lozim.
0 ‘zbekiston  Respublikasining  «Banklar  va  bank  faoliyati  to ‘g‘risi- 
da»gi  qonunda tijorat banklarining quyidagi operatsiyalari qayd qilingan:
1.  Mijozlarning  hisob  varaqalarini  olib  borish;
2.  Mijozlarga  kassa  xizmati  k o ‘rsatish;
3.  Mijozning  topshirig‘iga  b i n o a n   naqd  pulsiz  hisob-kitoblarni 
bajarish;
4.  Qisqa  yoki  uzoq  m uddatli  kreditlar  berish;
5.  Shartnom a  yoki  pullik  asosida  buyurtm achining  topshirig‘iga 
b inoan  kapital  qo'yilmalarni  m ablag'  bilan  t a ’minlash;
6.  Bo'sh  pul  mablag‘lari-depozitlarini  m uom ilaga  jalb  qilish;
7.  Aholidan  omonatlarni  qabul  qilish;
8.  Faktoring  operatsiyalarini  amalga  oshirish;
9.  Lizing  operatsiyalarini  amalga  oshirish;
10. Tijorat banki davlatning h a m d a  boshqalarning qimmatli  qog‘oz- 
larini  xarid  qilish  va  sotish;
11.  Xorijiy  valuta  va  qim m atli  metallarni  xarid  qilish  va  sotish;
12.  0 ‘z  mijozlari  uchun   kafolat  va  majburiyatlar  berish;
13.  Budjetning  kassa  ijrosini  bajarish;
14.  Bank  operatsiyalari  b o ‘y icha  m aslahatlar  berish  va  boshqa 
operatsiyalar.
Banklarning  operatsiyalari  ularning  bevosita  faoliyati  orqali  (va- 
zifasi)  amalga  oshiriladi.  B unday  vazifalar  y u q o rid a   k o ‘rib  o ‘tga- 
nimizdek  o ‘zaro  bog'liq  ikki  turga  b o iin a d i.
Passiv  (bank  resurslarini  shakllantirish  b o ‘yicha  operatsiyalar).
Aktiv  (bunday  resurslarni  joylashtirish  h a m d a   foydalanish  bilan 
bog‘liq  operatsiyalar).
Bank resurslari o ‘ziga tegishli va jalb etilgan m ablag‘lardan vujudga 
keladi.  0 ‘ziga tegishli  mablag‘lar,  o d atd a,  banklar tasarrufidagi  barcha 
resurslarning  faqat  unga  k a tta   b o ‘lm agan  qism larini  tashkil  etadi. 
Ularning  asosiy qismi  depozitlar yoki banklarning  mijozlariga  qarashli 
om onatlardan  iborat.  Bankning  aktiv  operatsiyalariga  a w a l o   berila- 
digan,  foizii,  ssudalar  yoki  (kreditlar)  kiradi.
IJlar  orasida eng  ko‘p  tarqalgani veksellarni  hisobga olish  usulidir. 
Bank  veksel  saqlovchidan  n a q d   hisob-kitob  qilish  yo ‘li  bilan  veksel 
sotib  oladi.
U n da   qayd  etilgan  s u m m ad an  hisobga  olish  foizini  —  k o ‘rsatilgan


xizmat  u c h u n   haq  ushlab  qoladi.  Veksel  b o'yicha  t o ‘lov  m uddati 
kelganida  bank  uni  vekselni  sotgan  veksel  saqlovchiga  emas,  balki 
vekselni  bergan  shaxsga  taqdim   etadi.
Qimmatli  qog‘oz garovga  olinib,  beriladigan ssudalar,  shuningdek, 
m ana  shunday  qog‘ozlarni  xarid  qilish  bo'yicha  operatsiyalar  fond 
operatsiyalari  deb  yuritiladi.
T ovar  evaziga  beriladigan  ssudalar  om borlar  y o ‘ldagi  va  savdo 
aylanmasidagi  b o ‘lgan tovarlarni garovga  olib  taq dim   etildi.  Ssudalar 
o ‘z  m uddati t o ‘lanmagan h a m m a  hollarda garovga qo'yilgan  qimmatli 
q o g 'o z la r  va  tovar  m oddiy  boyliklari  bank  ixtiyoriga  m u lk  b o ‘lib 
o 'tad i.  T o ‘lov  qobiliyatiga  shubha  y o ‘q  yirik  mijozlarga  ban k  hech 
qanday t a ’m inotsiz ssudalar yoki bank kreditlari  deb ataladigan qarzlar 
beradi.
Tovarlarni sotish bilan bog‘liq  kreditlarni ko‘rinishlaridan biri iste’- 
mol  krediti  yoki  tovarlarni  bevosita  iste’molchilarga  t o ‘lov  muddatini 
uzaytirgan  holda  sotish  hisoblanadi.
Davlat  to m o n id a n   zayom  obligatsiyalarini  chiqarish  y o ‘li  bilan 
olinadigan  kreditlar  davlat  kreditlari  deb  yuritiladi.  Bunday  toifadagi 
qarzlarga davlat  odatda,  davlat  budjetidagi  kamom adni  qoplash  uchun 
m ajbur  b o ‘ladi.
Ana  s hu nd ay   holatlarda  k o ‘pincha  banklar  va  sug‘u rta   kompa- 
niyalari  kreditorlar  sanaladi.
Davlat zayomlarining obligatsiyalari banklar vositaligida tarqatiladi, 
buning  u c h u n   vositalik  haqi  olinadi.
Tijorat  banklari  o ‘z  faoliyati  bilan  bozor  iqtisodiyoti  talablariga 
mos  ravishda  ishlay  oladigan  tashkilotlarni  o 'z  vaqtida  m ablag1  bilan 
q o ‘llash  va  b u n d a y   tashkilotlarni  aniqlash  kabi  m uhim   bir  vazifani 
amalga  oshirm oqda.
Tijorat banklari  kreditlash jarayonlari orqali  m amlakat  iqtisodining 
rivojlanishiga  h a m  ju d a  katta  hissa  q o ‘shmoqda  (1-jadval).
Tijorat  banklarining  yana  bir  muhim  funksiyasidan  biri  bu  hisob 
t o ‘lovlarini  amalga  oshirish  funksiyasidir.  Bugungi  kun da  korxona  va 
xo'jaliklarning o'rtasidagi  hisob-kitoblarning asosiy qismi pul  o ‘tkazish 
y o ‘li  bilan  amalga  oshirilmoqda.
Bu jarayonlarda  tijorat  banki  vositachi  sifatida  t o ‘lovlar  o'tkazish 
jaray onini bajarmoqda.  T o ‘lov hujjatlarining o 'z vaqtida o ‘tishi ham da 
hisob-kitob jarayonlarining uzluksizligini ta ’minlash  zaniriyati bugungi 
k u n d a   b an klard an  hisob-kitoblarni  tashkil  qilish va  nazorat  qilishning 
m u k a m m a l  metodlarini  ishlab  chiqishni  talab  etmoqda.



Download 10,01 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   121   122   123   124   125   126   127   128   ...   223




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish