Ta’lim vazirligi o. Y u. R a s h I d o V, I. I. A L i m o V


Valuta  siyosatining shakllari



Download 10,01 Mb.
Pdf ko'rish
bet180/223
Sana01.09.2021
Hajmi10,01 Mb.
#162046
1   ...   176   177   178   179   180   181   182   183   ...   223
Bog'liq
Pul, kredit va banklar

Valuta  siyosatining shakllari. 
Valuta siyosatining quyidagi shakllari 
qoMlaniladi:  diskont,  deviz  siyosati  va  uning  turlaridan  biri  bo'lmish 
v alu ta  intervensiyasi,  valuta  zaxiralarining  diversifikasiyasi,  valuta


cheklanishlari,  valuta;arni  almashinish  darajalarini  muvofiqlashtirish, 
valuta  kursi  rejimi,  devalvatsiya,  revalvatsiya.
Diskont  (hisob  yuritish)  siyosati  —  bir  to m o n d a n   kapitallarni 
xalqaro harakatiga valuta kursi va  to'lov balansini,  ikkinchi to m o n d a n  
ichki  kreditlar,  pul  massasi,  baholar,  yalpi  talab  dinamikasini  t a ’sir 
etishi  orqali  muvofiqlashtirishga  yo'naltirilgan  Markaziy  b ank   hisob 
y uritish  stavkasining  o'zgarishi.  M a salan,  passiv  t o ‘lov  bala n sid a  
kapitallarni  nisbatan  erkin  harakatlana  olishi  sharoitida  hisob  yuritish 
stavkasining  ko'tarilishi  foiz  stavkalari  nisbatan  past  bo 'lgan  m a m -  
lak a tla rd an   kapitallar  oqib  kelishining  ra g ‘ba tla n tirish i  va  m illiy 
kapitallarni  m am lakatdan  oqib  ketishining  oldini  olishi  m um k in .  Bu 
esa  o ‘z  navbatida  to'lov  balansi  holatining  yaxshilanishi  va  valuta 
kursining  ko‘tarilishiga  olib  keladi.  Rasmiy stavkani  pasaytirgan ho ld a  
Markaziy  bank  toUov  balansi  aktiv  saldosini  va  o ‘z  milliy  valutasi 
kursini  pasaytirish  maqsadida  milliy  ham da  xorijiy  kapitallarni  oqib 
ketishiga  ishonadi.
Zamonaviy  sharoitda  diskont  siyosatining  samaradorligi  pasaydi. 
Bu esa uning ichki va tashqi  maqsadlarining o ‘zaro qarama-qarshiligini 
kuchayganligi  bilan  izohlanadi.  Agar  foiz  stavkalari  k o n y u n k tu ra n i 
jonlantirish  maqsadida  pasaytirilayotgan  bo'lsa,  bu  kapitallarni  oqib 
ketishini  keltirib  chiqargan  holda  t o ‘lov  balansiga  salbiy  t a ’sir  etadi. 
T o 'lo v   balansi  holatini  yaxshilash  m aqsadida  hisob  yuritish  stavkasini 
ko'tarilishi,  agarda u tushkunlik holatida bo'lsa,  mamlakat iqtisodiyotiga 
salbiy ta ’sir etadi.  Diskont siyosatining mahsuldorligi mamlakatga xorijiy 
kapital  oqib  kelishiga  bog'liqdir,  am m o  barqarorsizlik  sharoitida  foiz 
stavkalari  ham m a  vaqt  ham   kapitallar  oqim ini  belgilab  beravermaydi. 
Kapitallar va  kreditlar xalqaro  harakatini  muvofiqlashtirish  h a m   hisob 
y u r itis h   siyosatini  t o 'lo v   b a la n s ig a   b o 'l g a n   t a ’sirini  b i r m u n c h a  
pasaytiradi.
Bu  yerdan  diskont  siyosatining  qisqa  muddatliligi  va  nisbatan  past 
samaradorliligi  kelib  chiqadi.  Yetakchi  davlatlar,  birinchi  navbatda 
A Q S H n in g   diskont  siyosati  milliy  m anfaatlarga  zid  ravish da  foiz 
stavkalarni  ko'tarish yoki pasaytirishga m ajbur bo 'lg an  raqobatchilarga 
salbiy  t a ’sir  etadi.  N atijada  vaqti-vaqti  bilan  foizlar  u rushi  payd o 
bo'lib  turadi.
Deviz siyosati.  Bu,  milliy valuta kursiga davlat organlari to m o n id a n  
xorijiy  valutani  (deviz)  oldi-sotdisi  orqali  t a ’sir  etish  uslubidir.  Milliy 
valuta  kursini  ko'tarish  m aqsadida  M arkaziy  bank  xorijiy  valutani 
milliy  valutaga  sotadi,  pasaytirish  u c h u n   esa  aksincha  sotib  oladi.


Deviz  siyosati  asosan  valuta  intervensiyasi  shaklida  amalga  oshadi. 
Valuta  intervensiyasi  rasmiy  oltin-valuta  zaxiralari  yoki  m arkaziy 
banklarning  banklararo  «svop»  kelishuvlariga  asosan  milliy valutadagi 
qisqa  m uddatli  o'zaro   kreditlari  hisobiga  amalga  oshiriladi.
XIX 
asrdan  boshlab  valuta  intervensiyasi  q o lla n ila   boshlandi. 
Masalan,  Rossiyaning  Davlat banki,  Avstro-Vengriya baaki  o ‘z  milliy 
valutalari  kursini  qo'llab-quvvatlash  maqsadida  intervensiyadan  foy- 
d alangan.  O ltin   m o n o m e ta liz m i  bekor  qilinishidan  s o ‘ng  valu ta  
intervensiyasi  keng  qoMlanila  boshlandi.  1929— 1933-yillar  j a h o n  
iqtisodiy  inqirozi  sharoitida valuta intervensiyasidan  markaziy banklar 
v a lu ta   d e m p in g ig a   k o ‘m a k la s h is h   u c h u n   o ‘z  valu ta la ri  k u r s in i 
pasaytirish  maqsadida  foydalangan.
Valuta intervensiyalarini  o ‘tkazishning m oddiy asosi bo'lib A Q S H , 
Buyuk  Britaniya,  Fransiya,  ltaliya,  Kanada  va  boshqa  m am lakatlarda 
1930-  yillarda  tashkil  etilgan  valuta  barqarorlashtirish  fondlari  xizmat 
qildi.  Valuta  barqarorlashtirish  fondlari  —  bu  valuta  kursini  muvofiq- 
lashtirish  maqsadida valuta intervensiyasida ishlatiladigan oltin,  xorijiy 
va  milliy valutalardagi  davlat  fondlaridir.  Zamonaviy  sharoitda  ayrim 
m am lakatlarda  ushbu  fondlarning  belgilanishi  va  roli  o ‘z  xususiyat- 
lariga  ega.
Fransiyada  yuqorida  zikr etilgan fond  maqsadli  fond  b o ‘lib  rasmiy 
o l ti n - v a l u ta   z a x ira la ri  d o ira s id a   a jra tila d i.  F ra n siy a   b a n k i  o ‘z 
intervensiya operatsiyalarining xarakteri va ko'lamini  oshkora etmaslik 
uch u n   ushbu  fondning  hajmini  m atbuotda  e ’lon  qilmaydi.  A Q S H da 
esa  valuta  barqarorlashtirish  fondi  o ‘z  ahamiyatini  yo‘qotdi  (uning  2 
mlrd.
A Q S H   dollaridagi  hajmi  b a rp o   etilish  paytidan  boshlab,  y a ’ni 
1934-yildan  o ‘zgarm asdan  kelm oqda),  chunki  federal  zaxira  banklari 
valuta  intervensiyasini  asosan  «svop»  kelishuvining  shartlari  asosida 
xorijiy  markaziy  banklar  kreditlari  hisobiga  amalga  oshiradi.  Buyuk 
Britaniyada hozirgi kunda valuta barqarorlashtirish fondi mamlakatning 
b archa  rasmiy  oltin-valuta  zaxiralarini  o ‘zida  birlashtiradi.
Deviz  siyosati  bevosita  valuta  kursiga  t a ’sir  etadi,  am m o  ushbu 
t a ’sir m uvaqqat va  cheklangan k o ‘lamlardadir.  Valuta  intervensiyasiga 
b o ‘lgan  yirik  xarajatlar,  agarda  kurs  shakllanishining  bozor  omillari 
davlat  muvofiqlashtirishidan ustunroq  b o ‘lsa,  ham m a vaqt  h am  valuta 
kurslari  barqarorligini  t a ’minlay  olmaydi.
M asalan,  Yaponiya  Banki  1998  yilning  aprelida  valuta  bozorida 
21  mlrd.  A Q S H   dollarini  (valuta  zaxiralarining  10  foizi)  sotdi,  Biroq


so'nggi  8  yil  ichida  eng  yuqori  (lA Q S h   dollari  u c h u n   1380  iyena), 
rekordli  iyena  kursi  tushishining  oldini  ololmadi  va  Yaponiya  valuta 
intervensiyasini  cheklashga  qaror  qildi.
Valuta zaxiralarining diversifikatsiyasi —  davlatlar,  banklar,  T M K - 
larning Xalqaro  hisob-kitoblar,  valuta  intervensiyasini  am alga oshirish 
va  valuta  y o ‘qotishlaridan  o ‘zini  himoyalashni  t a ’m inlash  m aqsadida 
valuta  zaxiralari  tarkibiga  turli  valutalarni  kiritish  orqali  tarkibiy 
tuzilishini  muvofiqlashtirishga y o ‘naltirilgan  sivosatidir.  U shbu siyosat 
odatda,  barqarorsiz  valutalarni  sotish  va  nisbatan  b a rq a ro r  ham d a 
xalqaro  hisob-kitoblar  uch u n   z a ru r  b o ‘lgan  valutalarni  sotib  olish 
orqali  amalga  oshiriladi.
AQSH  dollarining  barqarorsizligi  uning  kapitalistik  d un yo   rasmiy 
zaxiralaridagi ulushir.i  lebranishiga sabab  b o ‘ldi  (1973-yilda—84,5  foiz, 
1982-yilda—71,4  foiz,  1990-yilda—60  foizga  yaqin).
Valuta paritetlari va valuta kurslari  rejirni  milliy ham da davlatlararo 
muvofiqlashtirish  obyekti  b o ‘lib  hisoblanadi.  Bretton  Vuds  kelishuvi 
shartlariga  muvofiq  rnamlakatlar  o ‘z  milliy valutalari  kurslarini  bozor 
bahosi  asosida  A Q S H   dollariga  n isbatan  X V Fda  qayd  e td ila r  va 
oltinning  rasmiy  bahosi  (1  troya unsiyasi  —  35  AQ SH  dollari)  asosida 
ularning  zam inidagi  oltin  m iqdorlarini  belgiladilar.  F o n d   a ’zolari 
bo'lmish  rnamlakatlar  o ‘z  valutalari  bozor  kurslarini  p aritetid an  +,-1 
foizdan  oqib  ketishiga  y o ‘l  q o ‘ymaslik  majburiyatini  o ‘z  zim malariga 
oldilar.
D e v a lv a ts iy a   va  re v a lv atsiy a   v a lu t a   s iy o s a t in i n g   a n ’a n a v iy  
uslublaridir.  Devalvatsiya  —  bu,  xorijiy  valutalar  yoki  X alqaro  valuta 
birliklariga,  oltinga  nisbatan  milliy  valuta  kursining  pasayishi.  U n ing 
obyektiv  asosi  b o ‘lib  rasmiy  valuta  kursining  bozor  kursiga  nisbatan 
yuqoriroq  q o ‘yilishi  hisoblanadi.
Revalvatsiya —  bu,  xorijiy valutalar yoki Xalqaro valuta birliklariga, 
oltinga  nisbatan  milliy valuta  kursining  k o‘tarilishidir.
K u rsla r  farqi  n u q tay i  n a z a r id a n   f u n t  ste rlin g   d ev a lv a tsiy a si 
oqibatida AQ SH  dollarining haqiqiy revalvatsiyasidan A Q S H n ing  yutuq 
va  yo ‘qotishlari  shartli  hisob-kitoblarini  k o ‘rib  chiqamiz.
1. 
Tashqi  savdo.  A Q SH ning  Buyuk  Britaniyaga  eksporti  b o ‘yicha 
bajarilmagan  shartnom alar  summasi  20  mln.  funt  sterlingni  tashkil 
etadi  deb  faraz  qilamiz.  Amerika  eksportyorlarining  zararlari  (him oya 
shartlashuvi yo‘qligi paytda)  8  mln.  doilarga yetadi, chunki ular tushum  
sifatida  olingan  funt  sterlinglarni  A Q SH   dollarlariga  1  funt  u c h u n   2,8 
dollar  kursi  o ‘rniga  2,4  dollar  kursi  bo'y ich a   alm ashtiradilar,  y a ’ni:


20  mln.  f.  st.  •  (2,8  —  2,4)-8  mln.  dollar.
Buyuk  Britaniyadan  im port 

Download 10,01 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   176   177   178   179   180   181   182   183   ...   223




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish