Ta’lim vazirligi o. Y u. R a s h I d o V, I. I. A L i m o V

4 .6 .  Korxonalarda  moliya  ishlarini  tashkil  etishning 
xususiyatlari
Bozor  m u nosab atlarin in g   rivojlanishiga  bevosita  bog‘liq  holda 
k o rx o n ala rd a   m o liy a  ishlari  sifat  jih a td a n   yangi  m az m u n g a   ega 
bo'lmoqda.  Iqtisodiyotda bozor munosabatlarining takomillashib borishi 
bilan  korxonalar  moliya  xizmatining  m uhim   vazifasi  bo'lib  nafaqat 
davlat  budjeti,  tijorat  banklari,  xaridorlar,  mol  yetkazib  beruvchilar, 
boshqa xo‘jalik  yurituvchi  subyektlar va o ‘zlarining  xodimlari  oldidagi 
majburiyatlarini  bajarishni  amalga  oshirish  bilan  bir qatorda  o ‘zlarida 
moliyaviy m enejm entni  oqilona tashkil  etish  ham   hisoblanadi.  Moliya 
m enejm enti  o ‘z  m o h iyatig a  asosan  o linadigan  foyda  k o ‘paytirish 
m aqsadida  korxonaning  m oliya-xo‘jalik  faoliyati  jarayonida  yuzaga 
keladigan  pul  oqim larini  oqilona  va  samaradorlik  bilan  boshqarishni 
anglatadi.
Moliya m enejm entida boshqaruvning obyekti  b o iib  korxonalarning 
pul  aylanmalari  hisoblanadi.  Moliya menejmenti  moliyaviy hisobotlarni 
c h u q u r   tahlil  e tish ,  x o ‘ja lik n in g   aktivlari  va  passivlari  ta rk ib in i 
o'zgarishiga asosan  pul  oqimlarining (tushum lar va to ‘lovlar)  istiqbolini 
belgilash asosida korxonaning moliyaviy strategiya va taktikasini  ishlab 
chiqadi.
U shbu  om illar  m a ’lum   korxonaning  u m um iy  boshqaruvi  tizim ida 
moliya xizmatining tarkibi va uning ahamiyati t o ‘g ‘risidagi tushunchaga 
o ‘zgartirishlar  kiritadi.  Moliya  xizmatining  aniq  tarkibiy  tuzilmasi  va 
bajaradigan  vazifalari  aniq  olingan  korxonaning  xo'jalik  yuiitishdagi 
tashkiliy-huquqiy  shakliga,  korxonaning  ishlab  chiqarish  hajmi,  pul 
aylanmasining m iqdori va ishchi xodimlarining soniga bevosita b o g ‘liq.
Xalqaro  am aliyotda korxonalarning moliya xizmati quvidagi  asosiy 
vazifalarini  bajaradi:

---

—  korxona biznes-rejasini  ishlab  chiqish va uni  bajarishda  ishtirok 
etish;
— asosiy,  moliya va investitsiya faoliyati natijasida yuzaga keladigan 
pul  oqimlarini  boshqarish;
—  korxonani  rivojlantirishning  moliyaviy  dasturini  ishlab  chiqish;
—  oqilona  kredit  siyosatini  ishlab  chiqish;
—  moliyaviy  rejalashtirish;
—  mol  yetkazib  beruvchilar,  xaridorlar,  budjet,  tijorat  banklari 
va  boshqa  xo'jalik  subyektlari  hisob-kitoblarni  amalga  oshirish;
—  m oliyaviy  va  boshqa  q altisliklardan  (risklar)  sug‘u rta lash n i 
t a ’minlash;
—  korxonaning  m oliya-xo‘jalik  faoliyatini  doimiy  ravishda  ch u q u r 
tahlil  etish,
—  pul  m ablag'laridan  maqsadli  va  sam arador foydalanishni  q a t’iy 
nazorat  qilish  va  boshqalar.
K orxonalarning  m iqdori,  x o d im lar  soni,  tarm o q   sohasi,  ishlab 
chiqarishda  oldinga  qo'yUgan  m aqsadlar  asosida  yuqorida  t a ’kidlab 
o ‘tgan  vazifalari  kengaytirilishi  va  yanada  aniqlashtirilishi  m um kin.
Korxonalarda moliyaviy qarorlam i  qabul  qilishda  ko‘plab xodim lar 
ishtirok etadilar.  Eng m uhim  moliyaviy qarorlar faqatgina korxonaning 
yuqori  boshqaruvi  rahbarlari  to m o n id a n   qabul  qilinadi.
Shuni ta ’kidlash lozimki,  korxonalarda m uhim  moliyaviy qarorlarni 
ishlab  chiqish  va ularni  qabul  qilishda  eng  faol  xodim lar b o 'lib   moliya 
xizmati boshlig‘i va bosh  hisobchi  hisoblanadi.  Korxona moliya-xo'jalik 
faoliyatini  yuritishda  moliya  xizmati  boshlig‘i  va  bosh  hisobchi  o ‘z 
vakolatlari  doirasida vazifalarni o ‘zaro taqsimlab oladilar.  Korxonalarda 
ular o'rtasidagi vazifalar taqsimotidan umumlashtirgan  holda guruhlarga 
ajratish  m um kin.
Biz  buni  quyidagi jadvalda  keltiramiz: