Таълим вазирлиги фарғона политехника институти энергетика факультети

Integro differensiallovchi elemeitlar. Bunday qurilmalar differensiallovchi va integrallovchi elementlar kabi xususiyatlarga ega-dirlar. Ular ma’lum bir chastotalarda differensiallash, boshqa chasto­talarda esa integrallash vazifasini bajaradilar.
Mexanik integro-differensiallovchi qurilmalar esa integrallovchi va differensiallovchi elementlarning birlashishidan (gidravlik, pnevmatik, dempfer qonuniyatiga asoslangan, prujinali va h.k. ) hosil bo‘ladi.
Mujassamlangan elektr integro-differensiallovchi konturlar ham mavjud (s 7.5_v —rasm). Ular passiv R, S elemeitlardan tashkil topgan differensiallovchi Z₁(r) va integrallovchi Z₂(r) qismlardan iborat zanjirni tashkil etadi.
Bunday konturning uzatish funksiyasi operator qarshiliklarni nisbati orqali aniqlanadi:

bu erda T₁-K₁S₁; T₂=K₂S₂; T=R₁ C₂;
Integro-differensiallovchi qurilmalar elektron modellar, elektr zanjirlar va hokazolar kabilar ko‘rinishda uchraydilar.
§ 7.4. Qayishqoq teskari bog‘lanish
Kirishidagi o‘zgaruvchi signal ustidan faqatgina differensial­lash amalini bajaruvchi teskari bog‘lanishlar qayishqoq teskari bog‘ lanishlar (QTB) deb ataladi. Bunday TB larda boiqarish qonuniyatiga qandaydir o‘zgaruvchidan olingan hosila kiritiladi. Oddiy hollarda KTB bo‘g‘ini K_tb(r) tuzilish sxemalarida differensiallovchi ideal yoki real bo‘g‘in (birinchi hosila bo‘yicha) ko‘rinishida bo‘ladi.
K_tb(r)=T­_tb(r) (7.2)
K_tb(r)=T­_tbr(1+T_tb”r)^-1 (7-3)
Ba’zi hollarda birmuncha murakkab differensiallovchi teskari
bog‘lanishlar kiritiladi.
Misol tariqasida oddiy ideal qayishqoq teskari bog‘lanishni birinchi hosilasi ta’sirini ko‘rib chiqaylik.
Faraz qilaylik, qayishqoq teskari bog‘lanish inersiyasiz bo‘g‘inni qamrab olgan bo‘lsin. Bo‘g‘inni qamrab olish natijasida uzatish funksiyasini o‘zgarishi qoidasiga va (7.2) ga ko‘ra ekvivatent bo‘g‘inning o‘zatish
(7.4)
ko‘rinishida bo‘lib, bu erda kT_tb-ekvivalent vaqt doimiysidir.
Bu holda, demak birinchi darajali ekvivalent inersion bo‘g‘inga ega bo‘linar ekan.
Ikkinchi misolimizda QTB birinchi darajali inersiyali bo‘g‘inni qamrab olgan bo‘lsin. Xuddi avvalgilarga asosan ekvivalent bo‘g‘inning uzatish funksiyasi
(7.5)
bu erda T_ekv=T±kT_t.b- ekvivalent vaqt doimiysi.
Bu holda, ko‘rinib turibdiki, ideal qayishqoq teskari bog‘lanish, bo‘g‘inning kuchaytirish koeffitsientini o‘zgartirmay turib, vaqt doimiysi qiymatini o‘zgartirish imkoniyatini yaratib berishi bilan tizimning turg‘unligini ta’minlaydi. Ammo, musbat ishorali teskari bog‘lanishda, agar Ttb bo‘lsa, noturg‘un bo‘g‘inga ega bo‘linadi va agar T=kT_tb bo‘lsa, inersiyasiz bo‘g‘inga ega bo‘linadi.
SHuni ta’kidlab o‘tish joizki, QTB larni qo‘llaganda kuchaytirish koeffitsientini o‘zgartirmay turib vaqt doimiysini hamda bo‘g‘in tuzi-lishini o‘zgartirish mumkin.