Таълим вазирлиги бухоро давлат университети

2.3.2. Марказий Осиёнинг геологик, геоморфологик, литологик 
жиҳатдан тузилиши
ўта мажмуали бўлиши сабабли, тупроқ ҳосил қилувчи 
жараёнларида ҳам уларнинг роли жуда мураккабдир. Бу омиллар 
В.В.Докучаевнинг таълимотига қараганда, тупроқ пайдо бўлишида етакчи 
ролни ўйнаши билан бир қаторда, ҳудудларда ҳар хил тупроқ гуруҳларини 
ривожланишида бевосита иштирок этади. Марказий Осиё минтақасида 
геологик даврларнинг кетма-кет ўзгариши оқибатида ҳудудларда уларнинг 
тутган ўрнига мувофиқ қаттиқ тоғ жинсларда (палеоген, неоген) ва тўртламчи 
ётқизиқларда (лёсс, делювиал, пролювиал ва б.) тупроқ пайдо қилувчи она 
жинслари ва ҳар хил рельеф шакллари (мега, мезо, микро рельефлар) вужудга 
келган. Шу рельеф шаклларининг Марказий Осиё минтақаларида ҳар хил 
бўлиши натижасида, улардаги ҳарорат режими, ёғин-сочин миқдори ҳам 
турли миқдорда тақсимланади. Бу эса ҳудудларда турли тупроқ типлари, 
типчалари ва гуруҳларини ривожланишга олиб келиши тўғрисидаги 
маълумотларни магистрларни атрофлича ўрганишга ва билимларини ошириш 
лозимлигини талаб қилади. 
2.3.3.Ўсимлик ва ҳайвонлар дунёси. 
Марказий Осиёнинг турли 
геологик даврларда ўзгаришлари оқибатида ҳар хил тоғ жинслари ва 
геоморфологик бирликлар ва ер юзасида ранг-баранг рельеф шакллари 
ривожланган. Шу рельеф шаклларида ҳар хил ўсимликлар ва ҳайвонлар 
дунёси вужудга келиши, жойларда тупроқларнинг хилма-хил гуруҳларини 
ривожланишга таъсир этганлиги тўғрисидаги маълумотлар. 
Ўрмон-дашт, дашт, чўл, тоғ олди, тоғли ва баланд тоғли минтақаларга 
хос бўлган ўсимликлар ва ҳайвонлар дунёсининг турлари ва уларнинг турли 
тупроқ гуруҳларини пайдо қилишдаги роли. 
Ўсимликларнинг ҳар хил турларининг тупроқларида чиринди 
маҳсулотларини ташкил этишдаги таъсири. 
2.3.4.Тупроқ ҳосил қилувчи она жинслари. 
Марказий Осиё 
минтақаларининг геологик, геоморфологик ва рельефининг турли жойларда 
ҳар хил бўлиши натижасида тупроқлар пайдо қилувчи она жинсларининг 
жойларда тарқалиши ҳам хилма-хилдир. 
Асосий тупроқ ҳосил қилувчи она жинслари қуйидагилардан ташкил 
топган: кўл ва денгиз қатламли ётқизиқлар, аллювиал, пролювиал, делювиал 
ва элювиал ётқизиқлар ва агроирригацион оқизмалар. 
Бу ётқизиқлар турли геологик даврларда ҳамда инсон фаолияти 
(агроирригацион ётқизиқлар) таъсирида шаклланган бўлиб, тупроқ 
профилида тошли, қумли, қумоқли ва лойли қатламларни вужудга келишда 
бевосита иштирок қилиши ҳақидаги маълумотлар таҳлили.