Таълим вазирлиги бухоро давлат университети

5.1. Маркуазий Осиё тупроқларининг мелиорацияси соҳасида
собиқ 
иттифоқни арид давлатларида (Ўзбекистон, Қозоғистон, Тожикистон, 
Туркманистон, Қирғизистон) ўтказилаётган ислоҳатлар асосида ҳозирги бозор 
иқтисодиёти механизмларини тадбиқ этиш натижасида, қишлоқ хўжалик 
корхоналари, фермер ва деҳқон хўжаликлари ўз ўрнини топаётганлиги ва янги 
ишлаб чикариш йўналишларини ривожланиши назарий ва амалий жиҳатдан 
катта аҳамиятга эга. 
Марказий Осиё тупроқлари ҳар хил табиий-антропоген, қишлоқ ва 
ўрмон хўжалик минтақаларида жойлашган. Шунинг учун тарифланаётган 
минтақанинг турли ҳудудларида ўзларига хос ва мос бўлган мелиоратив 
тадбирлар амалга оширилмоқда. Шу боис, кенг ва катта майдонларда 
тарқалган суғориладиган, лалмикор ва яйлов ерларда, шунингдек 
ўрмонзорларда ривожланган тупроқлар мелиорацияси бўйича Марказий 
Осиёда олимлар ва мутахассислар томонидан яратилган ва тавсия этилган 
чора тадбирларни қўллаш борасида яхши натижалар қўлга киритилмоқда. Бу 
қўлланилаётган мелиоратив тадбирларни умулаштирилган ҳолда учта катта 
гуруҳга ажратиш мумкин:
1.
Шўр тупроқларга қарши курашиш чора тадбирлари. 
2.
Тупрооқлар эрозиясигша қарши курашиш тадбирлари. 
3.
Тупроқларнинг унумдорлигини сақлаш, тиклаш ва ошириш. 
Шўр тупролқларга қарши курашиш агромелиоратив тадбирларига 
асосан қуйидагилар киради: 

Суғориладиган сувлардан унумли ва тежамли фойдаланиш. 

Сизот сувларининг сатҳини пасайтириш, оқавалигини таъминлаш ва 
уларнинг минераллашув даражасини камайтириш. 

Шўр тупроқларнинг механик таркибига, шўрланиш даражасига ва 
захарли тузларнинг кимёвий таркибига кўра ювиш. 

---

24 
Марказий Осиё давлатларининг турли минтақаларида тарқалагн кучсиз, 
ўрта ва кучли шўрланган сульфатли-хлоридли ва хлоридли-сульфатли енгил 
тупроқларни ювиш учун 2000-6000 м
3
сув сарфланади. Оғир механик 
таркибли, кучли ва ўта кучли даражада шўр тупроқларни ювиш ишлари 4-8 
маротаба такроорланиб, уларни ювиш меъёрлари 5000-15000 м
3
суцвни 
ташкил этади. 
Тожикистон республикаси Жанубий-шарқий қисмида, Ўзбекистон 
республикаси Зарафшон дарёси юқори оқимида ва Қирғизистонннинг Чу 
водийсида ривожланган содали ва карбонат кальцийли ва магнийли 
шўрланган тупроқларни ювиш билан биргаликда, уларнинг унумдорлигини 
тиклаш бўйича гипслаш, юқори миқдорда органик ва минерал ўғитларни 
киритиш тавсия этилади (Узоқов, Саидмуродов, 1972; Узоқов, Бобохўжаев, 
1972; Баженов, 1974; Керзум, 1982).