Таълим вазирлиги бухоро давлат университети “ Психология” кафедраси


Психик функцияларни коррекция қилиш методлари



Download 382,5 Kb.
bet10/34
Sana25.02.2022
Hajmi382,5 Kb.
#285650
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   34
Bog'liq
11.Психокоррекция

Психик функцияларни коррекция қилиш методлари

Билиш жараёнларининг коррекция қилишнинг асосий методика ва методлари. Кундаликларни қайд қилиш.Интеллектни урганиш ва коррекция килиш


Интеллект тушунчаси собик совет психологиясида умумтан олинган эмас. Лекин С.Л.Рубинштейн (1973 й) фукаролик хукукларни бу термин оркали тушунтирган. Унинг мазмуни хам турлича кабул килинади. Баъзилар учун бу шахснинг умумий иктидорлик эквиваленти булса, (Рубинштейн, Спирмен), бошкалар учун Янги амалий ва теоретик билимларни эгаллаш рамзи. (А.Бине, Д.Векслер, Л.М.Термин, Р.Л.Торндайк) ва учинчилар учун барча даражалардаги харакатларнинг умумий регулятори (Ж.Пиаже).


Интеллект тушунишда Б.Г.Ананьев томонидан оригинал ёндашув таклиф килинган. Б.Г.Ананьев инсон ривожланиш потенциалларининг умумий йигиндисида институтга алохида ахамият берган. Интеллектни у, билиш кучларининг купдаражали ташкилланиши сифатида курган. Бу эса психофизиологик процессларни, шахс холатлари ва хусусиятларини уз ичига олади.
Биз томондан урганилган аклий харакатлар йигиндисини ургатиш процесслари билан боглик булган интеллектуал фаолият эффективлигини аниклаш учун етарли деб хисоблаш мумкин. Уларни урганиш анъанавий тарзхда психологияда ментиметрик йуналишлар билан боглик ва конкретрок Л.Бине, Л.Термен, Д.Векслер номлари билан боглик. Бу методикалар нафакат психодиагностик ахамиятга, балки, улчаш техникасининг таккосий портативлигига хам эга. Буни дала шароитларида кенг куллаш мумкин ва уз навбатида методикани ажратиб олишда кузга куринарли роль уйнайди. Интеллектга методика танлашда асосий критерий булиб, ишончлилик ва Д.Векслер (1955 й) методикасининг валидлиги. Бу методик экспериментал маълумотларга таккосланиш билан исботланган. Маълумотлар бошка каттарок методикалар ва текширилувчиларимизни Олий укув юртида укишлари давомида давомий кузатишлар оркали бизнинг комплекс тадкикотлардан олинган.
Интеллектга стандартлаштирилган Векслернинг методикаси 11 та турли-хил вазифалардан иборат, улардан хар-бири алохида методикани ифодалайди ва илгаритдан собик совет ва чет эл психологиясида кулланилиб келинган, охирги пайтда эса инженер ва мехнат психологиясида кенг кушанилмокда.
Векслер методикаси катта ёшдагиларни бутун катталик даври (16 ёшдан 15 ёшгача) мобайнида интеллект хусусиятларини ва узгаришларини аниклаш учун белгиланган.
Векслер умумий интеллектни икки гурухда мавжудлигини тан олади: Вербал-6 ва новербал-5.
Вербал мактаб
1. Умумий хабардор булишнинг субтести.
Бу ерда нисбатан содда маълумотлар ва билимлар захираси урганилади, бунга мувофик эсда саклаб колишнинг тугрилиги, тургунлиги. Маълум даражада мазкур субтест саволлари ёрдамида кизикишларни аниклаш мумкин. Экспериментал маълумотлар шуни курсатадики, умумий хабардор булиш ёки утиши билан сусайиши кийин булар экан. Хаммаси булиб 29 та савол таклиф этилади. Тугри жавоб учун 1-балл.
Мисоллар:
- Резина нимадан килинади?
- Нимага, куёшда тук кийимда оч кийимга нисбатан иссик булади?
- Гносеология нима?
Функция:
Материални узок вакт давомида хотирада саклаб туриш. Ассоциациялар ва малака ташкилланиши.
Натижага таъсир этувчи факторлар:
Маданий мухит, кизикишлар.
2. Умумий тушунишликнинг субтести.
Субтест ифодалар маъносини тушуниш кобилиятини, фикр-мулохаза юритиш кобилиятини, “соглом фикрни” улчайди. Яна ижтимоий, маънавий нормаларни тушуниш даражаси(ни) ифодаланади. Текширилувчидан берилган холатни бир неча гаплар билан адекват ечилиши талаб этилади. Векслер “соглом фикр” мукаммал комплексли функция, ва бу ерда нафакат интеллектуал, балки эмоционал факторлар хам иштирок этади. Ёш утиши билан бу субтестга кура ахамиятли натижалар узгариши кузатилмайди, 14 та савол таклиф этилади. Бахо жавобнинг тугрилигига кура куйилади: 0,1,2.
Мисоллар:
- “Темирни иссигида бос” кандай маънони билдиради?
- Нимага кар булиб тугилган одам гапиролмайди?
Функция:
Абстракт тафаккур. Билимлар ташкилланиши. Тушунчалар шаклланиши.
Натижага таъсир этувчи факторлар:
Реал холатларга реакция. Диккат хажми.
3. Арифметик субтест.
Бу субтестда арифметик вазифалар сериясини огзаки ечиш талаб этилади. Вазифаларни ечишига караб диккатни концентрациялаш кобилияти, сонли материални куллашини енгиллиги хакида фикр юритиш мумкин. Арифметик операцияларни мияда бажариш кобилияти ёш утиши билан кескин ёмонлашмайди. Бахолашда факат жавобнинг аниклигига каралмайди, вазифани ечиш учун сарфланган вактга хам ахамият берилади.
Мисоллар:
- Иккита олма консерваланган банкалар нархи 31 тийин. 12 та банканинг нархи канча булади?
- Саккизта одам ишни 6 кунда бажара олади. Ишни ярим кунда бажариш учун нечта одам керак булади?
Функция:
Хотирада (арифметик операцияларни) сакланиб колиши.
Натижага таъсир этувчи факторлар:
Асосий арифметик операцияларни эгаллаш имконияти.
4. Ухшашлик урнатиш субтести.
Текширилувчининг вазифаси - бир катор тушунчалар умумийлигини урнатиш. Тушунчаларни шакллантириш кобилиятига караб бахоланади. Идрок этилган материални классификациялаш, тартиблаш, абстрактлаш, таккослаш, ухшашлик ва фаркларни ажратиш кобилияти куринади. Бу субтест натижалари, вакт чегараланмаганлигига карамай ёш утиши билан пасаяди. Бахо 0 ва 2 баллар орасида варифланади ва текширилувчининг ташки таккосланмайдиган тушунчаларни бирлаштирувчи умумийликни канчалик яхши топилишига боглик. Жавобларнинг куйидаги даражалари ажратилади: конкрет, функционал ва конституционал. Масалан: “либос-польто” жуфтлиги уртасида умумийликни ургатишда куйидаги жавоблар булиши мумкин:
1. Бир хил матодан килинган ва тугмали.
2. Биз уларни кийиб юрамиз, иссиклик беради.
3. Устки кийим.
Жавобларнинг бундай вариантлари юкорида берилган 3 та даражаларга мувофик, тушунчаларнинг 13 та жуфтлиги таклиф этилади.
Мисоллар:
- апельсин-банан; хаво-сув.
Функция:
Алока ва узаро богликликларнинг анализи.
Вербал тушунча шаклланиши.
Натижага таъсир этувчи факторлар:
Маданиятга ёндашишнинг минимал имкониятлари.
5. Сонли каторларни кайтариш субтести.
Диккатни ва оператив хотирани тадкикот килиш учун мулжалланган булиб, икки кисмдан иборат: сонларни тескари ва тугри тартибда кайтариш. Геромми курсатишча сонларни тугри тартибда кайта тиклаш ёш утиши билан сусаяди. Сонларни тескари тартибда кайта тиклаш нисбатан якколрок куринади. Эксперимент текширилувчи сонли каторларни хатосиз тиклай олишнинг сусайишига кадар давом этади. Биринчи серияда максимал балл-9. Иккинчи серияда максимал балл-8.
Тугри тартибда эслаб колинадиган сонлар:
6439 42731 619473 5917423 58192647
7286 75836 392487 4179387 38295174.
Тескари тартибда эслаб колинадаган сонлар:
283 3279 15286 539418 8122936
415 4968 61943 724856 4739128.
Функция:
Тезкорлик билан кайта тиклаш. Эшитув образлари. Баъзан курув образлар.
Натижага таъсир этувчи факторлар;
Диккат хажми.
6. Лугавий субтест.
Сузлар руйхати, улар маъносини тушунтириш вазифаси билан таклиф килинади. Бу субтестда суз бойлиги бахоланади. Суз бойлиги олинган таълим даражасига боглик. Хаммаси булиб 40 та суз бор, биринчи 10 та сузлар кенг таркалган, хар куни ишлатиладиганлар, иккинчи унталик-уртача кийинчиликка эга булган сузлар, уларни адекват трактовка килиш учун маълум даражада маълумотли булиш керак булади, ва нихоят мукаммал сузлар, уларни маъносини англатиш учун чукур билимга эга булиши керак. Субтест натижалари карши жараёнида оз микдорда узгаради. Бахолаш у ёки бу сузни аник тушунтиришга нисбатан бахоланади, 0 дан 2 гача булади.
Мисоллар:
1 гурух сузлари: олма, стол, нонушта, киш.
2 гурух сузлари: хукм, микроскоп, ибодатхона.
3 гурух сузлари: уруш, геоид, балласт.
Функция:
Тил ривожланиши. Тушунчалар шаклланиши.
Натижага таъсир этувчи факторлар:
Маданиятга ургатиш имкониятлари.
Новербал мактаб.
7. Сонлар шифрофкаси (б) субтести.
Сонларнинг бир неча катори берилади, хар бир соннинг тагида уунга мувофик символни чегараланган муддат давомида ёзиб чикмок керак. Курув харакат малакаларни узлаштириш даражаси, курув харакатли стимулларни интеграциялашга булган кобилият тадкикот килинади. Субтестни муваффакиятли бажариш 40 ёшдан бошлаб сусайиб боради. Бахо белгиланган вакт ичида тугри шифрланган сонлар микдорига мувофик.



1

2

3

4

5

6

7

8

9

Бахо

-




]

L

V

O




X

к




Функция:
Такрор тарзда кайта тиклаш. Визуал-моторли интеграция. Курув образлар.


Натижага таъсир этувчи факторлар;
Харакатли фаоллик даражаси.
8. Етишмаётган кисмларни топиш субтести.
Тестли вазифа 21 та суръатлардан иборат булиб, уларнинг хар бирида кандайдир кисми етмайди ёки мувофиксизлик мавжуд. Курув идрокнинг хусусиятлари кузатувчанлик мухимлардан ахамиятсиз кисмларни ажрата билиш кобилияти урганилади. 20 секунд вакт давомида берилган тугри жавоб 1 балл билан бахоланади.
Функция:
Курув идроки: анализ. Курув образлар.
Натижага таъсир этувчи факторлар:
Ураб турган атроф мухитни идрок этиш малакаси. Баъзан куриш уткирлиги.

9. Косса кубиклар субтести.


Субтестдаги вазифа - 10 та расмларни кетма-кетликда хар хил рангли тахта кубиклардан (хар бир кубик диогонал буйича иккита рангга булинган: ок ва кизил) кайта тиклаш. Бу ерда авваломбор моторсенсорли кординация, материални осонлик билан монипуляция килиш, кисмлардан бутунни синтез килиш кобилият урганилади. Вакт хар бир вазифага кура чегараланади. Бахо бажаришининг аниклиги ва сарф этилган вактга боглик.
Функция:
Шаклни идрок этиш. Курув идроки: синтез.
Визуал моторли интеграция.
Натижага таъсир этувчи факторлар:
Харакатли фаолликнинг даражаси. Рангли курувнинг минимал даражаси.
10. Кетма-кет расмлар субтести.
Расмларнинг 8 та серияси такдим этилади, серияларнинг хар бири сюжет билан бирлаштирилган ва текширилувчи намойиш этмаётган ходисаларни уларнинг даврий кетма-кетлигига мувофик тарзда тартибга солиш керак. Фрагментларни мантикий бутунликка келтириш кобилияти урганилади. Ситуацияларни тушуниш кобилияти. Векслернинг таъкидлашича такдим этиладиган ситуацияларни тушуниш учун хазилкашлик булиши керак. Бахо илгариги субтестдек тугри бажарилиши ва сарфланган вактга боглик. Алохида вазифаларга бахо хар хил. 4 баллдан 6 баллгача. Вазифалар борган сари мураккаблашади.
Функция:
Муносабатларнинг курув идроки (визуал интуиция, муносабатга киришиш).
Натижага таъсир этувчи факторлар:
Маданиятга киришишнинг минимал имкониятлари. Баъзан курув уткирлиги.
11. Фигураларни тузиш субтести.
Текширилувчига маълум кетма-кетликда туртта фигуранинг кисмлари такдим этилади. (“Инсон”, “профиль”, “кул”, “фил”) кисмлардан нималарни тузиш. Коссанинг кубиклар субтестида урганиладиган факторлар урганилади. Авваломбор, курув моторли координация. Субтест вазифаларини муваффакиятли бажариш ёки утиш билан куринарли сусаёди, лекин илгари келтирилган 3 та субтест сингари эмас. (Коссанинг “кубиклари етишмаётган кисмлар” ва “кетма-кет расмлар”). Бахолашда сарфланган вакт ва тугри бажарилганлик инобатга олинади.

Функция:
Курув идрок: синтез.


Визуал моторли интеграция.
Натижага таъсир этувчи факторлар:
Харакат фаолликнинг даражаси.
Харакатли фаолликнинг аниклиги, якколлиги.

Download 382,5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   34




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish